اولین نشست تخصصی اقتصاد احیاء اماکن تاریخی هفته گذشته در تالار فارابی دانشگاه هنر تهران با حضور دکتر ایزدی، مهندس بدری، دکتر معظمی، مهندس ایروانی، مهندس پارسی فعالان این حوزه، اساتید و دانشجویان برگزار شد.
در این نشست دکتر ایزدی مدیر عامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران ضمن تشریح سیاست‌های حاکم بر حفاظت از اماکن و بافت‌های تاریخی در بسترهای اجتماعی آن به این نکته اشاره داشتند که صرفاً حفاظت از یک بنا مد نظر نبوده بلکه مجموعه عناصر پیرامون محیطی آن نیز از جمله منظر تاریخی در طرح‌های حفاظت باید مد نظر قرار گیرد و در مجموع تأکید ایشان به این نکته است که نگاه مقتصدانه به امر حفاظت یکی از مصادیق سیاست‌های حفاظت است و در حال حاضر باید جستجو کرد که جایگاه ما در سیاست‌های حفاظت کجاست؟
مهندس پارسی مدیر عامل مهندسین مشاور عمارت خورشید از منظر مشاوره و تهیه طرح‌های حفاظت و احیاء مهم‌ترین نکته تأثیرگذار بر روی نگرش مشاورین در تهیه طرح‌های احیاء را ارزیابی مادی اماکن تاریخی دانسته و پس از آن ضمن برشمردن معیارهای ارزیابی به دو دسته ارزش‌های معنوی و ارزش‌های مادی، معادل سازی ارزش‌های معنوی را با ادبیات ارزش‌های مادی بسیار مهم تلقی کرده و آن را معیار مناسب جهت تصمیم سازی‌ها در برخورد با اثر تاریخی قلمداد کردند.
مهندس ایروانی مدیر عامل و رئیس هیئت مدیره صندوق احیاء و بهره برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی خاطر نشان ساخت: مقوله احیاء به شدت با حفاظت صرف متفاوت بوده و به واسطه ارائه تجربه منحصر به فرد به مخاطبان بسیار جذاب است. از منظر ایشان احیاء در مراحل گوناگونی شکل می‌گیرد شامل: مرحله اول: شکل گیری احیاء در خلاء ایجاد شده میان امروز ما نسبت به گذشته، معماری ما، روابط اجتماعی و…، مرحله دوم: ورود افراد گوناگون سرمایه گذاران و سرمایه گذار نما‌ها که این مرحله می‌تواند بسیار آسیب زننده باشد. مرحله سوم: دست یابی به فرایند اجرایی، آئین نامه‌ها و دستور العمل‌ها و ضوابط و مرحله چهارم: تثبت این مقوله و یافتن جایگاه اقتصادی و مرحله پنجم: شکل گیری بازار کسب و کار احیاء.
آثار تاریخی در حال نابودی
این نشست در حالی برگزار شد که نقش برجسته فیروزآباد که نقش برجسته پیروزی اردشیر بر اردوان درحالی نشان از یادبود جنگ و پیروزی بنیانگذار سلسله ساسانیان (اردشیر بابکان) برآخرین پادشاه اشکانی (اردوان پنجم) دارد و بر اساس مستندات تاریخی جزو اولین و قدیمی‌ترین نقش برجسته غیر مذهبی ساسانیان است، در حال نابودی است. «ایرج محمدی» باستان‌شناس استان فارس از نقش‌برجسته فیروزآباد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نقوش ایرانی یاد می‌کند و می‌گوید: «نقش برجسته صحنه پیروزی یکی از نقوش برجسته استان فارس است که در نزدیکی آثار و نقوش مهم تاریخی ساسانی از جمله قلعه دختر، کاروانسرای ساسانی، نقش تاجگذاری اردشیر واقع شده است».
او معتقد است: «با اینکه نقش برجسته صحنه پیروزی به‌لحاظ تاریخی بسیار اهمیت دارد اما به دلایل مختلف از عمق اندکی برخوردار است و همین موضوع سبب شده که عوامل جوی تاثیرات منفی بیشتری روی این نقش داشته باشد. به‌طوری که عدم رسیدگی به این اثر سبب خواهد شد که در آینده‌ای نزدیک به سرعت از بین برود».
از سوی دیگر بردنشانده یکی از کهن‌ترین نیایشگاه‌های روباز ایران به‌شمار می‌رود که به‌دلیل حفاری‌های غیرمجاز و تعرض‌هایی که از سال‌ها قبل به‌دلیل عبور جاده و احداث تاسیسات ساختمانی در عرصه انجام گرفته بود، این محوطه باستانی را با آسیب جدی مواجه کرده بود. درحال‌حاضر نه‌تن‌ها حفاری‌های غیر مجاز شدت بیشتری پیدا کرده که تراس اصلی نیایشگاه به‌دلیل بارندگی دچار آب‌شستگی و بخش‌های مختلفی از آن دچار شکاف‌های عمیقی شده است.
«مجتبی‌گهستونی»، فعال میراث‌فرهنگی و دبیر انجمن تاریان در این رابطه به خبرگزاری میراث‌فرهنگی گفت: «درحال‌حاضر تراس اصلی نیایشگاه تپه باستانی برد نشانده دچار آب شستگی شده است به‌طوری که آناستیلوز‌ها و خواناسازی‌ها به کلی از بین رفته و بناهای نیایشگاه دچار شکاف و از یکدیگر جدا شده است».
او تاکید کرد: «بارندگی‌ها و نبود رسیدگی باعث شکل‌گیری شکاف‌های عمیقی در سطوح بالا بنا شده است و تراس اصلی، مجموعه آثار روبروی اثر و قبرستان مجموعه مورد حفاری غیرمجاز قرار گرفته است.
از تخت جمشید تا دارالفنون
سنگهای مجموعه بناهای تخت جمشید که یادگارانی از ۲۵۰۰ سال پیش هستند چندین سال است با عاملی آسیب زا و مخرب به نام گلسنگ دست و پنجه نرم می‌کنند. ین اثر شناخته شده‌ترین محوطه و بنای تاریخی ایران است. بسیاری این بنای بازمانده از دوره امپراطوری هخامنشیان در نزدیکی شهر شیراز را به عنوان نمادی از شکوه ایران باستان می‌شناسند. با این حال مجموعه کاخ‌های تمام سنگی قرار گرفته در این محوطه که حدود ۱۳ هکتار وسعت دارد به دلیل قرار گرفتن در فضای باز و بودن در معرض آفتاب و باران و… همیشه در معرض آسیب‌ها و تخریبهایی بوده‌اند.
گلسنگ‌ها یکی از این عوامل تخریبی در این بنای تاریخی هستند. سرعت رشد این موجودات بسیار پایین است اما با این همه بسیاری از گونه‌های این گیاه حتی هنگامی که روی بدنه‌ای از سرسخت‌ترین جنس سنگ نیز رشد و نمو کنند با جذب مواد معدنی آن و انجام فعل و انفعالاتی، موجب شکسته شدن بافت‌های سنگ و تبدیل آن به خاک می‌شوند.
خبر دردناک دیگری که پیرو وضعیت میراث تاریخی ایران در رسانه‌ها منتشر شد مربوط به مدرسه دارالفنون بود. مدرسه‌ای که نامش در تاریخ ایران پر آوازه مانده اما همواره مورد بی‌مهری مسئولان بوده است. در چند سال گذشته بحث مالکیت و بهره برداری آن بین سازمان میراث فرهنگی و آموزش و پرورش مطرح و حالا دیوارهای مدرسه را به بهانه مرمت، پلاستیک‌هایی با طرح آجر زده‌اند.
دارالفنون زمانی باعث فخر و مباهات ایرانی‌ها بود اکنون باعث دردسر شده است. سال‌هاست که درهای آن بسته بود. مرمت آن انجام نمی‌شد و تبدیل به گوشت قربانی میان سازمان میراث فرهنگی و آموزش و پرورش شده بود.
مدرسه‌ای که در نهایت به سازمان آموزش و پرورش سپرده شد تا مرمت و حفاظت آن را انجام دهد. چند بار درهای آن باز شد که خبرنگاران در جریان فعالیت‌های مرمتی این بنای منحصر به فرد قرار بگیرند. بار‌ها انتقاد شد اما پاسخ متولیان مدرسه یک چیز بود: «مرمت‌ها با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در حال انجام است.»
هر چند که مسئولان میراث فرهنگی تهران پاسخی به تماس‌های مکرر برای بررسی صحت این ادعا نمی‌دهند اما به نظر می‌رسد که تن‌پوش‌های آجری پیکر تاریخی دارالفنون را آراسته و قرار نیست به این زودی‌ها برنامه بهتری برای مرمت آن اجرا شود.
آنچه از خبرهای گوشه و کنار ایران بر می‌آید، وضعیت آثار تاریخی ایران زیر سایه بی‌کفایتی‌ها و بی‌توجهی‌ها از وضعیت بسیار نامناسبی رنج می‌برد و به نظر می‌رسد اگر مسوولان و مدیران میراث فرهنگی کشور عزمشان را برای پاسداری و مرمت آثار تاریخی انجام ندهند نسل بعد نیمی از این آثار را به چشم نخواهد دید و باید در کتاب‌ها پیرامون آن‌ها بخواند.
