«باید توجه داشته باشیم که انتشارات یک بنگاه اقتصادی است که درواقع به سودآوری نگاه می‌کند، اما اگر بخواهیم این بنگاه اقتصادی را با دیگر بنگاه‌های اقتصادی مقایسه کنیم، می‌بینیم که نشر در مقابل دیگر بنگاه‌های اقتصادی ناچیز است، چون حوزه کتاب از نظر اقتصادی بسیار لاغر و آسیب‌پذیر است و خود این موضوع اولین مشکل برای خطر کردن ناشران و رفتن به سمت انتشار الکترونیک آثارشان است. این‌که آن‌ها تمام کتاب‌های منتشرشده خود را که در واقع سرمایه‌شان است به صورت الکترونیک دربیاورند می‌تواند برای آن‌ها نگران‌کننده باشد. عمده نگرانی آن‌ها در واقع این موضوع است که باعث شده در وضعیت فعلی کمتر ناشری به سمت نشر الکترونیک برود.» این جملات سخنان وهرز نوروزپور، پژوهشگر حوزه نشر الکترونیک است که در دومین نشست سازمان انتشارات جهاددانشگاهی به مناسبت هفته کتاب مطرح کرده است.
نوروزپور همچنین در این نشست پیرامون رابطه نشر الکترونیک با افزایش سطح مطالعه گفت: «نشر الکترونیک می‌تواند موثر باشد. این تأثیر از دو عامل می‌آید که اولین آن در دسترس قرار دادن آثار است و بعد قیمت کتاب، که هر دو می‌تواند به افزایش مطالعه در کشور کمک کند، چون می‌تواند هر دو را تسهیل کند. همچنین در نشر الکترونیک امکان ارتباط تولیدکننده و خریدار وجود دارد ولی در حالت فعلی این امکان برای مخاطب و تولیدکننده وجود ندارد».
مزیت‌های نشر الکترونیک
نشر الکترونیک به فرایند تولید و انتشار اطلاعات (اثر) از طریق ابزارهای الکترونیکی گفته می‌شود و شامل کتاب الکترونیکی، خبرنامه الکترونیکی، لوح‌های چند رسانه‌ای، نشریات الکترونیکی، سیستم تابلو اعلانات الکترونیک یا BBS گروههای بحث و سوال و جواب در اینترنت و… می‌شود. در این نوع نشر نویسنده می‌تواند ناشر هم باشد (. ویکی پدیا).
گفتنی است برخی کار‌شناسان معتقدند ورود به این عرصه در همه جای دنیا باعث افزایش سرانه مطالعه شده است. به طور مثال در آمریکای شمالی باعث شده سرانه مطالعه از ۱۱ عنوان کتاب به ۲۲ عنوان برای هر فرد برسد. همچنین نشر الکترونیک باعث دسترسی آسان‌تر مخاطبان به کتاب‌ها شده است. از سویی باعث شکل‌گیری تجارت‌های میلیون‌دلاری و رونق اقتصادی در حوزه نشر شده است. بالا رفتن کیفیت آموزش را نیز از دیگر خصوصیات توسعه نشر الکترونیک ارزیابی می‌کنند.
از دیگر مزایای نشر الکترونیک که شاید مهم‌ترین آن‌ها نیز باشد کاهش قطع درختان و هزینه چاپ باشد. این کتاب‌ها فضای کمی می‌گیرند و هر فردی می‌تواند با استفاده از آن‌ها کتابخانه بزرگی را تنها در یک دستگاه کوچک مانند موبایل یا تبلت با خود جابه‌جا کند، در آن‌ها به جستجو بپردازد، به راحتی رویشان یاداشت نویسی کند و یا یاداشت‌های دیگران در خصوص کتاب مربوطه را مطالعه کند.
برای انتشار کتاب الکترونیک به نیروی کار کمتری نیاز است و معمولا کار با چند ویراستار و یک مدیر نشر به بهترین شکل انجام می‌شود به‌دلیل همین هزینه‌های پایین است که بسیاری از ناشران آنلاین می‌توانند از کتاب‌هایی که شانس پرفروش‌شدن کمتری دارند هم استقبال کرده و آن‌ها را منتشر کنند.
ناشران چه می‌گویند
کاوه‌کیاییان، مدیرفروشگاه نشر چشمه در خصوص وضعیت رشد کتاب‌های الکترونیکی در کشور می‌گوید: «رشد این نوع کتاب‌ها در کشور آهنگ بسیار کندی دارد و دلیل آن این است که اصولا سرانه مطالعه کتاب چاپی نیز در ایران بسیار پایین‌تر از حد متوسط جهانی است. همچنین عمده کاربران کتاب‌های الکترونیکی کسانی هستند که اصولا مخاطب کتاب‌فروشی‌ها نیستند و بیشتر وقت خود را پای کامپیو‌تر می‌گذرانند.»
وی دلیل عمده عدم رشد کتاب‌الکترونیک در کشور را به نبود یک ساز و کار درست و رسمی عرضه این نوع کتاب‌ها ارتباط می‌دهد و می‌افزاید: «آنچه در ایران به نام کتاب الکترونیکی مرسوم است کتاب‌های بی‌کیفیتی است که به صورت غیرقانونی و بدون اجازه ناشر و مولف اسکن و در فضای مجازی قرار داده شده است.»
در همین زمینه محمدعلی جعفریه، مدیر نشر ثالث با اشاره به قانونمند نبودن فعالیت در بخش نشر کتاب الکترونیک می‌گوید: «به شکل غیر قانونی سایت‌های مختلفی اقدام به انتشار کتاب الکترونیک می‌کنند اما به شکل قانونمند تنها یک یا چند موسسه وجود دارند که با ناشران کتاب‌های چاپی قرارداد بسته و اقدام به انتشار کتاب‌های باکیفیت به صورت الکترونیک می‌کنند و همین شرایط باعث شده فرهنگ استفاده از این نوع کتاب‌ها در بین مردم جامعه به درستی جا نیفتد.»
وی معتقد است برای رشد کتاب‌خوانی در عرصه الکترونیک باید موسسات یا شرکت‌هایی در کنار نشریات به فعالیت مشغول شوند اما به دلیل عدم احترام به قانون کپی‌رایت کمتر شرکت یا موسسه‌ای حاضر به سرمایه‌گذاری در این بخش می‌شود. جعفریه تاکید می‌کند که تا زمانی که فرهنگ استفاده و مطالعه از کتاب در کشور وجود نداشته باشد، کتاب چه کاغذی و چه الکترونیکی با رشد استفاده مواجه نخواهد شد.
وضعیت نشر در حالی فراز و فرودهای خود را در ایران طی می‌کند که بر اساس تازه‌ترین آمارهای جهانی و تا ۱۴ جولای ۲۰۱۴ (۲۳ مهر ۱۳۹۳)، بالغ بر ۴۳۰ میلیون دلار کتاب رمان به صورت آنلاین در جهان به فروش رفته است. همچنین گفتنی است گوگل از سال ۲۰۰۲ کتابخانه جهانی خود را با بودجه ۲. ۵ میلیون دلاری بنیان گذاشت و عزمش را جزم کرد که از طریق تصویربرداری و اسکن منابع کتابخانه‌های جهان، پروژه عطیم خود را به پیش ببرد. در حال حاضر هم حدود ۱۰ هزار ناشر و نویسنده از ۱۰۰ کشور جهان در پروژه کتابخانه جهانی گوگل مشارکت دارند. سهم ناشران الکترونیک مستقل در فروش آنلاین کتاب‌ها در جهان ۳۱ درصد، سهم ناشران متوسط و کوچک ۲۰ درصد، سهم آمازون ۶ درصد، سهم ائتلاف ۵ ناشر الکترونیک بزرگ از جمله مشتمل بر پنگوئن و مک میلان ۳۸ درصد و سهم ناشران دیگر و غیره ۵ درصد است.
در هر حال نشر الکترونیک دیر یا زود در ایران نیز رونق پیدا می‌کند اما با توجه به آنکه بزرگ‌ترین تهدید در نشر الکترونیک حقوق مولف است بهتر است قانونگذاران از هم اکنون پیش بینی‌های لازم پیرامون مباحث حقوقی و برخورد‌های قضایی با متخلفان این حوزه را انجام دهند.
