ترکیه و ایران سال های گذشته به عنوان دو کشور دوست و همپیمان تجاری با یکدیگر توافقات مختلف اقتصادی و بازرگانی داشته و در بسیاری موارد نیز این روابط به شکل های ویژه و خاص مورد توجه دیگر کشورها قرار گرفته است.
به طور مثال ویژه بودن این روابط بیشتر در زمان اعمال تحریم های غرب علیه ایران خود را نشان داد. به طوریکه طرف های ترکیه، با ایجاد روش های مختلف تحریم ها را به شکلی دور زده و دست از تجارت با ایران نکشیدند.
اما آنچه از خبرها و گزارش های منتشر شده در منابع خبری می توان دریافت کرد، اینست که ترک ها در این میان نه تنها طرف انصاف را در تجارت با ایران در نظر نگرفته اند، بلکه در طی انجام مبادلات تجاری با ایران، به شکل های گوناگون و با توجه به نقطه ضعف های موجود در طرف ایرانی به دلیل تحریم ها، دست به اعمال زور زده و بدون در نظر گرفتن خواسته و منافع ایران، روش های خود را به تجار و بازرگانان ایرانی تحمیل کرده اند.
شاید بتوان به ماجرای فروش طلاهای ترکیه به ایران اشاره کرد که طی آن تجار ایرانی در قبال صادرات کالاهای خود به ترکیه مجبور به خرید طلاهای دست دوم و ساخته شده از این کشور بودند. خریدی که به طرف ایرانی نه طلای خالص بلکه طلایی کار شده همراه با دستمزد ساخت را شامل می شد و این مسئله باعث خسارت و ضرر به اقتصاد و تجارت ایران می شد.
البته اعمال زور به تجار ایرانی پس از تحریم ها ختم به این ماجرا نشد و امروز بسیاری از تجار برای ترانزیت کالا از کشورهای اروپایی به ایران در ترکیه مشکلات زیادی داشته و شرکت های ایرانی مقیم ترکیه برای ترانزیت کالا به ایران مجبور به خرید از شرکت های ترک بوده و حق خرید از شرکت های غیر ترک را ندارند.
در کنار این موارد؛ مشکلات بانکی و باز کردن حساب توسط مشتریان ایرانی و همچنین سخت گیری های مالی و بعضاً خلاف قانون و درخواست رشوه توسط طرف های ترکیه برای تجار ایران و همچنین برخوردهای چند گانه و تبعیض آمیز با محصولات ایرانی و دیگر کشورها حتی در زمینه انرژی و پتروشیمی و همچنین رفتارهای متفاوت و دوگانه با مسافران ایرانی در مقایسه با دیگر کشورها از جمله اعراب ساکن خلیج فارس، همه از نمونه رفتارهای توهین آمیز و یکطرفه ترکیه در قبال ایرانی ها است.
به هر حال ترکیه با توجه به سوابقی که در طی تاریخ از خود بر جای گذاشته و بر اساس آنچه می توان جزو عادات و رفتار تجاری و اجتماعی آنها دانست، بدون شک امروز هم به دنبال سوء استفاده از طرف زخمی و بیجان اقتصاد ایران هستند و به این امید که طرف ایرانی به دلیل ضعف اقتصادی و نیاز مبرم به تجارت و بازرگانی با دیگر کشورها مجبور به پرداخت باج به ترک ها بوده، بنابراین خواست خود را در تمامی حوزه ها به ایران تحمیل می کنند.
در تازه ترین مورد پیش آمده می توان به عمل غیرقانونی و یکطرفه ترکیه در اخذ عوارض اضافی از کامیون های ایرانی اشاره کرد که خود به معضلی دوباره در روابط تجاری با این کشور تبدیل شده است.
تصمیم خودسرانه ترک‌ها
روز گذشته خبرگزاری دانشجویان ایران در مطلبی با عنوان “لجبازی ترانزیتی ترک‌ها ادامه دارد” در مورد مشکلات پیش آمده در مسیر ترانزیت جاده ای ایرانی ها در ترکیه نوشت:”پس از گذشت چند روز از افزایش خودسرانه و یک طرفه نرخ ترانزیت کامیون‌های ایران از سوی ترک‌ها هنوز نتیجه این اقدام نامشخص است.”
به گزارش ایسنا، در هفته گذشته رییس سازمان راهداری کشور خبری را اعلام کرد که به نوشته این خبرگزاری طبیعی به نظر نمی رسد. چرا که کشور ترکیه به عنوان یکی از اصلی‌ترین شرکای تجاری ایران تعرفه عبور کامیون‌های ایرانی را دو برابر کرده و توضیح خاصی نیز دراین رابطه ارائه نکرده است.
بنابراین گزارش، پس از اعلام این خبر مذاکرات سازمان راهداری با طرف ترک به منظور تشریح دقیق شرایط آغاز شد و ایران در اقدامی متقابل هزینه عبور کامیون‌های ترکیه از خاک خود را افزایش داد.
به دنبال این اتفاق شایعات دیگری نیز در رابطه با افزایش دوباره نرخ تعرفه کامیون‌ها از سوی طرف ترک مطرح شد که البته این مساله در گفت‌وگوی مدیر کل دفتر ترانزیت سازمان راهداری با ایسنا تکذیب شد.
به گفته عطرچیان، در حال حاضر ترک‌ها به ازای عبور هر کامیون ایرانی از خاک این کشور مبلغی را به عنوان تعرفه می گیرند که همین نرخ نیز از سوی ایران اعمال می‌شود. هر چند در روزهای گذشته نرخ‌های متفاوتی مبنی بر محاسبه تن و یا تن کیلومتر این کامیون‌ها مطرح شده اما طبق اعلام سازمان راهداری در حال حاضر این نرخ بر مبنای مساحت طی شده محاسبه می‌شود و برای هر کامیون به ازای صد کیلومتر ۵۰ یورو تعرفه دریافت می‌شود.
لجبازی و تأثیر منفی آن
به نوشته ایسنا، این درحالی است که اصلی ترین ابهام باقی مانده در جریان مذاکرات دو کشور بحث نرخ سوخت مصرفی کامیون‌ها در کشورهای میزبان است. ترک‌ها معتقدند که باید همان نرخی که برای گازوئیل در ایران محاسبه می‌شود در مورد کامیون‌های ترکیه نیز لحاظ شود که این مساله مورد تایید ایران نیست.
طبق اعلام سازمان راهداری مذاکره با ترک‌ها برای مشخص شدن دقیق شرایط دو کشور ادامه دارد اما در صورتی که مذاکرات به نتیجه قطعی نرسد ایران مجبور خواهد شد مقابل به مثل کند.
با توجه به این که چه در آمار صادرات و چه در آمار واردات ترکیه به عنوان یکی از اصلی‌ترین شریک‌های تجاری ایران شناخته می‌شود، ایجاد مانع در حرکت کامیون‌های ترانزیتی دو کشور تاثیر منفی بسیاری در روند همکاری‌های اقتصادی داشته باشد.
هر چند به گفته عطرچیان تاکنون این روند در آمار کل ترانزیت ایران تاثیر چندانی نداشته و عبور و مرورها همچنان ادامه دارد، اما این لجبازی طرف ترک می تواند تاثیر زیادی در مراودات اقتصادی این دو کشور همسایه بگذارد.
توقف ۲۵۰ کامیون در مرز ایران به ترکیه
یک خبرگزاری وابسته به نهاد امنیتی نظامی سپاه پاسداران هم در مطلبی به نقل از وی از دعوت رسمی وزیر حمل و نقل ترکیه برای پیگیری عمل غیرقانونی ترکیه در افزایش تعرفه عبور کامیون‌ها و اتوبوس‌ها از مرز خبر داد و گفت: “اگر مجبور به پلمب مخازن سوخت کامیون‌های ترک شویم، از کوچک‌ترین تخلف سوختی آنها در ایران نمی‌گذریم.”
به نوشته خبرگزاری فارس در این راستا چندی پیش رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای جوانب مختلف این موضوع را تشریح کرد و گفت که از طریق وزارت امور خارجه اعتراض خود را نسبت به کار غیرقانونی ترکیه اعلام کرده‌ایم اما فعلاً اقدام متقابل نمی‌کنیم.
طرف ترک، مایل به حل مشکل نیست
عطرچیان در گفت و گویی که با این خبرگزاری انجام داد گفت:” پس از به وجود آمدن این مشکل طرف ایرانی از طریق وزارت امور خارجه آمادگی خود را برای انجام مذاکره با ترکیه اعلام کرده است، همچنین در حاشیه اجلاس جهانی فیاتا در استانبول، معاونان وزیر حمل و نقل ترکیه و رئیس سازمان راهداری ایران نیز حضور داشتند و پیگیری‌هایی از سوی طرف ایرانی انجام شد اما طرف ترک ظاهراً مایل به حل این مشکل نیست.”
وی از پیشنهادات ایران به طرف ترک خبر داد و افزود: “ایران مجموعه‌ای از پیشنهادات در حوزه حمل و نقل شامل توسعه حمل و نقل طرفین در حوزه‌های جاده، دریا، ریل و حمل و نقل هوایی به طرف ترکیه‌ای اعلام کرد که ترکیه تاکنون در این باره موضع خاصی نداشته است.”
وی ادامه داد: “وزیر راه و شهرسازی ایران از همتای ترک خود (وزیر حمل و نقل ترکیه) دعوت کرد که به ایران سفر کند و در قالب تعاملاتی این مشکلات برطرف شود که فعلاً هیچ پاسخی از سوی دولت ترکیه‌ای دریافت نکرده‌ایم.”
بررسی مسیرهای جایگزین
عطرچیان همچنین در سخنان خود به این خبرگزاری با اشاره به روند رو به کاهش ترانزیت کالا میان دو کشور اظهار داشت: “پس از بروز این مشکل از سوی طرف ترک، تردد کامیون‌های هر دو کشور ایران و ترکیه از مرز کاهش یافته است؛ در این راستا کشور ایران به دنبال مسیرهای جایگزین است تا از طریق کشورهای دیگر کامیون‌های ایران به مقاصد خود سفر کنند.”
هزینه واردات کالای ترکیه به ایران افزایش یافت
مدیرکل ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای افزود: “با توجه به اینکه اغلب کامیون‌های ترکیه‌ای که وارد کشور ایران می‌شدند یا ترانزیت بودند و یا محمولات صادراتی ترکیه را به ایران منتقل می‌کردند در همین راستا هزینه‌های حمل و در واقع هزینه‌های صادرات کالای ترکیه به ایران افزایش یافت و این به نفع تولید ملی و تولید داخل است.”
عطرچیان بیان کرد: “در واقع هزینه واردات کالاهای ترکیه به ایران افزایش یافته است و این فرصتی مغتنم برای تولیدات داخلی است.”
موضع غیر منطقی ترکیه
براین اساس، وی با بیان اینکه هنوز مشخص نیست ترکیه به چه دلیل در این باره موضع‌گیری کرده است، گفت: “قطعاً این رفتار ترکیه خارج از عرف روابط بین‌الملل و توافقنامه‌های طرفین است ضمن آنکه موجب تیرگی بیشتر روابط دو کشور می‌شود.”
عطرچیان اظهار داشت: “با وجود آنکه ایران آمادگی خود را برای مذاکره در این باره با ترکیه اعلام کرده است اما طرف ترکیه علاقه‌ای برای حضور پای میز مذاکره ندارد و بیشتر مایل است این موضوعات را در جاده و به صورت غیرمنطقی رفع کند.”
سوخت یارانه ای فقط برای ایرانی ها
مدیرکل ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای بیان کرد: “با توجه به آنکه در حال حاضر ایران بابت عبور کامیون‌های ترکیه‌ای ۱۶۰ سنت یورو دریافت می‌کند و کشور ترکیه هم بابت عبور کامیون‌های ایرانی از مرز ترکیه ۱۶۰ سنت یورو دریافت می‌کند در واقع این موضوع به نفع کامیون‌های ترک است. کامیون‌های ترک در ایران سوخت یارانهای دریافت می‌کنند در حالی که کامیون‌های ما در کشور ترکیه سوخت با قیمت گران دریافت می‌کنند و این شرایط ناپایدار و متعادلی برای ناوگان ایرانی است.”
وی اظهار داشت: ”در هر حالتی قیمت سوخت در ایران ارزان‌تر از ترکیه است بنابراین در راستای حمایت از ناوگان ایرانی به ناوگان دیگر کشورها سوخت یارانهای ارائه نمی‌دهیم. قرار نیست قطعا به ناوگان کشورهای دیگر نظیر ترکیه، افغانستان، عراق و دیگر کشورها سوخت یارانهای ارائه شود زیرا این سوخت متعلق به مردم ایران است.”
مدیرکل ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای تأکید کرد: “قطعاً به هیچ عنوان ما سوخت یارانهای به کامیون‌های ترک ارائه نمی‌دهیم زیرا سوخت یک موضوع ملی است و قطعا حق مردم ایران است و نیازی نمی‌بینیم که به کامیون‌های غیر از ایرانی سوخت یارانهای ارائه دهیم.”
فساد و قاچاق سوخت ایران توسط ترک ها
عطرچیان یادآور شد: “پس از افزایش غیرقانونی نرخ عوارض عبور توسط کشور ترکیه ما مراتب اعتراض خود را به دولت ترکیه اعلام کردیم و از آنها خواستیم که این افزایش تعرفه را متوقف کنند و در غیر این صورت ایران نیز رفتار متقابل خواهد داشت.”
وی بیان کرد: “همچنین اعلام کردیم که اگر این روند ادامه یابد فروش سوخت را به کامیون‌های ترکیه‌ای متوقف می‌کنیم و یا اینکه مخزن سوخت کامیون‌های ترک را در مرز پلمپ می‌کنیم.”
وی تعداد پرونده های قاچاق سوخت شرکت های حمل و نقل ترکیه ای در ایران را ۱۶۰ پرونده عنوان کرد و افزود:” سال‌ها پیش ایران تجربه پلمپ مخازن سوخت کامیون‌های ترک را داشت؛ همان سال‌ها با توجه به اینکه نرخ سوخت در ایران ارزان و در ترکیه بسیار گرانتر بود موجب بروز فساد و تشکیل پرونده‌های متعدد قاچاق سوخت برای ناوگان کامیونی ترکیه‌ای شد. در همان سال‌ها بسیاری از رانندگان، کامیون‌ها و شرکت‌های ترکیه‌ای مرتکب تخلف و قاچاق سوخت شدند و حدود ۱۶۰ پرونده تخلف سوختی کامیون‌های ترک تشکیل شد که به مشکلات دو کشور دامن زد و همان زمان دو طرف تصمیم گرفتند موضوع پلمپ مخازن سوخت را کنسل کنند.”
وی بیان کرد: “امروز و پس از ۱۵ سال باز کشور ترکیه اعلام کرده است که سوخت ایران را لازم نداریم و مخازن سوخت کامیون‌های آنها را در مرز پلمپ کنید.”
پلمپ سختگیرانه از سوی ایران
به نوشته این خبرگزاری،عطرچیان ضمن بیان اینکه طرف ترکیه‌ای خواسته نامعقولی دارد تأکید کرد:”اگر ما مجبور به اجرای پلمپ مخازن سوخت کامیون‌های آنها شویم همین‌جا اعلام می‌کنیم که سختگیرانه‌ترین قوانین را در این‌باره اجرا خواهیم کرد و از کوچک‌ترین تخلف قاچاق سوخت کامیون‌های آنها نمی‌گذریم.”
وی افزود: “قطعا پلمپ مخازن سوخت در کنار احتمال بروز مفاسد قاچاق سوخت موجب افزایش ترافیک و ایستایی کامیون‌ها در مرز خواهد شد.”
عطرچیان اظهار داشت: “ما آمادگی حل این مشکلات را پای میز مذاکره داشتیم اما گویا طرف ترکیه‌ای مایل به انجام مذاکره نیست و بیشتر قصد دارد در جاده و مرزها به این مشکلات دامن بزند.”
حمایت ایران از ناوگان ملی خود
به نوشته فارس، مدیرکل ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای با تأکید بر اینکه قطعا کشور ایران از منافع ملی و ناوگان کامیونی خود حمایت می‌کند، گفت: “در حال حاضر حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ دستگاه کامیون پشت مرزهای ترکیه از سمت ایران مانده‌اند و فعلا تردد کامیون‌ها به دلیل این افزایش نرخ عوارض از سوی ترکیه کاهش یافته است.”
عطرچیان بیان کرد: “حجم تجارت ایران و ترکیه حدود ۱۶ میلیارد دلار است که اغلب آنها گاز است و بخشی از آن سایر کالاها است که به ترکیه می‌رود ضمن آنکه از سمت ترکیه هم بیشتر کالاهای وارداتی ترک است که به ایران می‌‌آید.”
زیاده خواهی و ضرر طرف ترکیه
وی اظهار داشت: “متأسفانه کشور ترکیه این افزایش تعرفه عبور را برای اتوبوس‌های مسافری نیز وضع کرده است؛ سالانه حدود ۱۰ هزار اتوبوس از ایران به ترکیه می‌رفت و همین افزایش تعرفه موجب کاهش سفر به ترکیه شده است و منابع درآمدی گردشگری طرف ترک را کاهش داده است.”
مدیرکل ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای اظهار داشت: “به دلیل برخی ناآرامی‌ها در کشور ترکیه سفر مردم ترکیه نیز به سمت ایران کاهش یافته است و مثل روال قبل نیست.”
به گزارش فارس چندی پیش کشور ترکیه به ما اعلام کرد که کامیون‌های آنها از این پس در ایران سوختگیری نمی‌کنند و با مخزن سوخت تکمیل وارد ایران می‌شوند و ایران هم مخازن سوخت آنها را پلمپ کند تا در جایگاه‌های سوختگیری ایران سوخت نگیرند، بنابراین ایران هم مابهالتفاوت نرخ سوخت از آنها دریافت نکند.”
بنابراین گزارش پلمپ مخازن سوخت کامیون‌ها در مرز موجب ایستایی زیاد در مرزها می‌شود، همچنین کنترل پلمپ هر یک از کامیون‌ها در مرزها هنگام خروج مشکلاتی دارد و نمی‌توان برای هر کامیون یک مامور گذاشت تا پلمپ‌ها را کنترل کند؛ از نظر اجرایی مسأله پلمپ مخازن سوخت کامیون‌ها منطقی نیست و نمی‌توان مطمئن بود که کامیون‌ها مخزن دومی نداشته باشند و یا اینکه همان مخازن آنها ورودی دیگری نداشته باشد. البته ترک‌ها مخازن سوخت کامیون‌های ما را از مرز ترکیه پلمپ می‌کنند که این در راستای آن است که سوخت کامیون‌ها در ترکیه به فروش نرسد، زیرا قیمت سوخت در ترکیه بسیار بالا است.
پس از این ترک‌ها گفتند حال که با پلمپ مخازن سوخت کامیون‌های آنها در مرز موافق نیستیم، پس مابهالتفاوت نرخ سوخت را از کامیون‌های آنها دریافت نکنیم درحالی که این حرف غیر منطقی است، دلیلی ندارد که به ناوگانِ غیر، سوخت ارزان ارائه دهیم، زیرا فضای رقابتی برای ناوگان داخلی به شدت تنگ می‌شود.
رفتار متقابل ایران
به نوشته این خبرگزاری، در این راستا از چند ماه قبل ترک‌ها بیان کردند که آنها هم مابهالتفاوت نرخ سوخت را از کامیون‌های ایرانی دریافت می‌کنند و در واقع خواستند رفتار متقابل داشته باشند؛ دولت ترکیه از یک ماه قبل به ما اعلام کردند که از اول اکتبر آنها هم مابهالتفاوت نرخ سوخت را از کامیون‌های ایرانی می‌گیرند، در حالی که قیمت سوخت در ترکیه بسیار بالاتر از فوب خلیج فارس است.
به هر حال دولت ترکیه از ساعت صفر روز جمعه ۱۸ مهرماه عوارضی تحت عنوان «مابهالتفاوت سوخت» دریافت می‌کند که این مورد در واقع دریافت عوارضی است.
ایران هم با ۲۴ ساعت تأخیر در رفتاری متقابل از ساعت صفر روز شنبه ۱۹ مهرماه عوارضی متقابل برای ورود کامیون‌های ترک وضع کرد، یعنی در هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش در کنار ۲۵ یورو مابهالتفاوت نرخ سوخت، ۲۵ یورو هم بابت عوارض از کامیون‌های ترکیه دریافت می‌کند.
ترک‌ها باز در اقدامی متقابل،مجدداً عوارض خود را برای کامیون‌های ایرانی افزایش دادند یعنی به ازای هر ۱۰۰ کیلومتر پیمایش ۵۰ یورو از کامیون‌های ما عوارضی دریافت می‌کنند.
از رقم ۵۰ یوروی که ما از کامیون‌های ترکیه دریافت می‌کنیم، ۲۵ یورو بابت مابهالتفاوت نرخ سوخت و ۲۵ یورو بابت عوارض است اما ترک‌ها ۵۰ یورو فقط بایت عوارض از کامیون‌های ما دریافت می‌کنند.
