عکس از سعید سان
خبرگزاری ایسنا روز گذشته در گزارشی از وضعیت عمارت «عین الدوله» و خطر تخریب آن نوشت. در این گزارش گودال بزرگ مقابل این عمارت تاریخی را به قبری برای عین الدوله تشبیه می‌کند و می‌نویسد «گودالی که سال‌ها پیش، مقابل پای این عمارت تاریخی کندند تا این بنای قاجاری را هر زمان که خواست به کام مرگ بفرستد».
۱۵ سال پیش بود که نخستین پیگیری‌ها انجام شد، پیگیری برای نجات خانه‌ای ارزشمند متعلق به «شاهزاده عبدالمجید»، ملقب به «عین‌الدوله». خانه‌ای که این روز‌ها ساخت یک مجتمع بالای سرش، همسایگان‌اش را هم به وحشت انداخته است.
بر اساس نقشه‌های باقی مانده از گذشته و متن نامه‌های پیگیری شده برای جلوگیری از تخریب این عمارت تاریخی، به نظر می‌رسد باغ و عمارت «عین‌الدوله» که قبل از تخریب درخت‌هایش، مجموعه‌ای شامل یک بنای ارزشمند، باغی بزرگ و یک دریاچهٔ تفریحی بوده است، در حال حاضر بخش قابل ملاحظه‌ای از آن چیزی بیش از بیابانی بایر نیست که از حدود ۱۳ سال پیش جولانگاه لودر‌ها شده است.
اما در بخش شمالی بنا، هنوز عمارت و بخشی از درختان آن باقی مانده‌اند و با وجود سرسبزیشان از آینده‌ای ترس دارند که می‌تواند با ساخت این مجتمع تجاری بدون شناسنامه، به یک کابوس تبدیل شود.
به نظر می‌رسد این بنای تاریخی باید دعاگوی همسایگان خود باشد، همسایگانی که فرا‌تر از نهادهای مسئول و متولیان میراث فرهنگی پیگیر عملیاتی نشدن این پروژه شده‌اند.
هر چند در حریم این عمارت تاریخی تا پیش از این نیز برخی ساختمان‌ها با ارتفاعی بیش از ضوابط میراث فرهنگی در حریم بناهای تاریخی بالا رفته‌اند، اما پروژه‌ای که هیچ تابلویی برای اطلاع‌رسانی دربارهٔ نوع کاربری آن، تعداد طبقات و کارفرمای خود ندارد، آیندهٔ این بنای تاریخی را مبهم‌تر کرده است.
حفاظت از میراث تاریخی فراگیر نیست
پیرو تخریب و عدم حفاظت صحیح از میراث تاریخی و ملی کشور، ابتدای هفته جاری سید محمد بهشتی، رییس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری طی سخنانی با اشاره به این‌که تا مرحله شناسایی، ثبت و ضبط کامل آثارمان فاصله زیادی داریم، بر ضرورت حساس بودن همه سازمان‌ها و ارگان‌ها، علاوه‌بر میراث فرهنگی نسبت به حفاظت و نگهداری از آثار تاریخی تاکید کرد و گفت: در برخی از نقاط این اصل را به صورت جدی و دقیق رعایت می‌کنند و در برخی دیگر از نقاط یا رعایت نمی‌شود یا به صورتی ضعیف به اجرا گذاشته می‌شود.
رییس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اضافه کرد: اتفاقی که در سایر نقاط جهان افتاده این است که همگان بر اساس ساز و کارهای قانونی و مدیریتی مکلف به حفاظت از آثار تاریخی هستند و کسی نیست که در این زمینه وظیفه‌ای نداشته باشد. موضوع حفاظت از میراث فرهنگی در بسیاری از کشور‌ها موضوعی فراگیر و همگانی است، اما در کشور ما هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است.
بهشتی در بخش دیگری از سخنانش به وجود اسناد و اشیای تاریخی و قدیمی در برخی از سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها اشاره کرد و با تاکید بر ضرورت حفاظت از آن‌ها افزود: کمتر دستگاهی را می‌توانید پیدا کنید که در آن اشیا، اسناد و مواد فرهنگی با ارزشی وجود نداشته باشد.
وی با اشاره به این‌که ۷۰۰ محوطه تاریخی در خوزستان نه به دست مردم بلکه توسط طرح‌های بزرگ مانند کشت و صنعت از بین رفته است، افزود: موضوع میراث فرهنگی باید فراگیر شود. برای نمونه وزارت راه و شهرسازی باید توجه کند که راه‌ها، پل‌ها و کاروانسرا‌ها و بافت‌های تاریخی در داخل شهر‌ها و روستا‌ها به او مربوط بوده و به نوعی میراث فرهنگی این وزارتخانه محسوب می‌شوند.
ضرورت شکل گیری انجمن مرمت ایران
از سوی دیگر در مراسم امضای تفاهم‌نامهٔ سه جانبهٔ «همکاری مشترک در ایجاد و توسعهٔ زمینه‌های لازم احیا و بهرهبرداری از اماکن تاریخی با رویکرد توسعهٔ خانهٔ هنرمندان استانی» که صبح روز گذشته، ۲۲ مهر در خانهٔ هنرمندان ایران در تهران امضا شد؛ درخواست ایجاد «انجمن مرمت ایران» به عنوان سیزدهمین انجمن خانهٔ هنرمندان ایران از سوی صندوق احیا و بهرهبرداری از اماکن تاریخی مطرح شد.
در این تفاهم‌نامه که به امضای محمد سعید ایزدی مدیر عامل شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، مجید سرسنگی مدیر عامل خانهٔ هنرمندان و احسان ایروانی مدیر عامل صندوق احیا و بهرهبرداری از اماکن تاریخی و فرهنگی رسید؛ قرار شد تا نخستین ضلع مثلث این تفاهم‌نامه یعنی صندوق احیا بر اساس تفکیک اقدامات قابل انجام در این پروژه از پتانسیل‌ها و قابلیت‌های اماکن وارد عمل شود.
همچنین براساس این تفاهم‌نامه، خانهٔ هنرمندان پتانسیل‌ها و امکان‌سنجی غنای هنری استان‌ها را مشخص می‌کند و شرکت عمران و بهسازی وزارت راه و شهرسازی انطباق این کارکرد‌ها در پهنه‌های شهری برای تاثیرگذاری فضا وارد عمل می‌شود و از سوی دیگر از دانش مرمت و سرمایه‌گذاری این شرکت در ساماندهی فضاهای قابل احیا استفاده می‌شود.
تشکیل انجمن مرمت ایران اگر چه مشخص نیست عملی می‌شود یا نه، اما می‌توان آن را یکی از گام‌های موثر دولت درجهت بهبود وضعیت آثار تاریخی و ملی ارزیابی کرد. از دیگر نمونه‌های طرح‌های قابل تامل در این حوزه می‌توان به تفاهم نامه‌ای اشاره کرد که به تازگی میان سه دستگاه صندوق حفظ، احیا و آثار تاریخی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، خانهٔ هنرمندان و وزارت راه و شهرسازی امضا شده است و بر اساس آن قرار است خانه‌های تاریخی شهرستان‌ها به «خانهٔ هنرمندان» تبدیل شود.
در واقع گفتنی است کاربری خانهٔ هنرمندان برای احیای اماکن تاریخی از شایسته‌ترین کاربری‌هایی است که علاوه بر احیای بنای تاریخی به توسعهٔ فرهنگی، اقتصاد فرهنگ و ایجاد خانهٔ امید، به هنرمندان استان یاری می‌کند.
اما بدون شک تنها پیشنهاد چنین طرح‌هایی و امضای تفاهمنامه‌هایی در این سطح نمی‌تواند مشکل تخریب و از بین رفتن آثار تاریخی و ملی ایران را حل کند. برای توقف این روند باید طرحی جامع را در نظر گرفت و همچنین سازمان‌های دولتی ذیربط اراده‌ای پایدار در ساماندهی و اجرای این طرح جامع داشته باشند.
