سرهنگ قسمتی، فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در مراسم رونمایی از حدود ۴ هزار اثر تاریخی کشف شده از قاچاقچیان صحبت می‌کرد، درباره ضعف‌های موجود در قانون‌گذاری بیان کرد: قانون، عامل بازدارنده در قاچاق اشیا است. البته هماهنگی‌هایی صورت گرفته که شعبه‌ای خاص برای رسیدگی به قاچاق اشیا عتیقه در نظر گرفته شود. تشدید مجازات موجب بازدارندگی می‌شود.
او با اشاره به کمبود ابزاری که یگان حفاظت میراث فرهنگی در اختیار دارد، گفت: فکر می‌کنیم ابزار در اختیار ما، کمتر از وسعت اختیارات این یگان است. البته ما از دوستان در استانداری هم خواستیم برای اینکه بتوانیم استانی غنی مثل تهران را پوشش دهیم به تجهیزات بیشتری نیاز داریم.
روند رو به افزایش قاچاق
روند قاچاق آثار تاریخی و عتیقه در کشور در سالهای اخیر به شدت افزایش و به یکی از آفت‌های حوزه میراث فرهنگی تبدیل شده است. سال ۵۸ قانون جلوگیری از انجام اعمال حفاریهای غیر مجاز و کاوش به قصد به دست آوردن اشیاء عتیقه و آثار تاریخی به تصویب رسید که بر اساس آن انجام هر گونه عمل حفاری و کاوش به قصد به دست آوردن اشیاء عتیقه و آثارتاریخی مطلقاً ممنوع است و مرتکب به حبس تأدیبی از ۶ ماه تا۳ سال و ضبط اشیاء مکشوفه و آلات و ادوات حفاری به نفع بیت‌المال محکوم می‌شود. همچنین اشخاصی که اشیاء مکشوفه را در معرض خرید و فروش می‌گذارند، مشمول همین مجازات می‌شوند. سال ۷۹ دولت لایحه‌ای به مجلس برد که تبلیغ، خرید و فروش و استفاده از فلزیاب را ممنوع کرد و مجازات متخلفان نیز یک تا سه سال حبس تعیین شد. هیأت دولت نیز آیین نامه‌ای در سال ۸۲ تصویب کرد که وزارت صنایع را مکلف به صدور پروانه بهره برداری از واحدهای تولید فلزیاب با موافقت سازمان میراث فرهنگی کرد که بر اساس آن فروشندگان مکلفند دستگاههای یاد شده را فقط به اشخاصی که مجوز خرید از سازمان میراث فرهنگی‌کشور دریافت نموده‌اند، بفروشند و نسخه‌ای از برگ فروش را مشتمل بر مشخصات خریدار و مشخصات فنی‌دستگاه به سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال نمایند.
مسعود سلطانی‌فر، معاون حسن روحانی و رئیس «سازمان میراث فرهنگی» گفته پس از انجام ۲۲ سفر به استان‌های مختلف ایران و مشاهده آثار تاریخی این استان‌ها و همچنین براساس آمار فرمانده «یکان حفاظت سازمان میراث فرهنگی» در خصوص کشفیات و برخوردهایی که با قاچاقچیان اشیا تاریخی و عتیقه صورت گرفته، به نظر می‌رسد وضعیت نگهداری و حفاظت از این «مواریث تاریخی» مناسب نیست.
آنطور که معاون حسن روحانی ۲۱ مرداد ۱۳۹۳ در «نخستین نشست تخصصی فرماندهان یکان حفاظت سازمان میراث فرهنگی» گفته با توجه به بضاعت و توانی که سازمان میراث فرهنگی در این بخش دارد، در حال حاضر تنها ۵۰ درصد از کاری که باید در حوزه حراست از سایت‌ها، اماکن و بناهای تاریخی ایران انجام شود، صورت می‌گیرد.
رئیس «سازمان میراث فرهنگی» همچنین گفته تعداد حفاریهای غیرمجاز در سطح کشور بیانگر این موضوع است که قاچاقچیان اشیا عتیقه، سریع‌تر از کاوشگران و پژوهشگران در این بخش تلاش می‌کنند.
عملکرد ناموفق میراث فرهنگی
براساس تبصره ۳ماده ۱۶تشکیل یگان‌های حفاظت در کشور کارکنان این یگان‌ها به‌عنوان «ضابط خاص» قضایی معرفی شده‌اند. این دستورالعمل شامل یگان ویژه حفاظت سازمان میراث فرهنگی نیز می‌شود. آنطور که در ماده ۵ از شرح وظایف یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی هم آمده است، «انجام اقدامات پیشگیرانه و جلوگیری از تعرض و تجاوز اشخاص حقیقی یا حقوقی به آثار تاریخی و فرهنگی نظیر: تخریب بناهای تاریخی، حفاری غیرمجاز، سرقت، قاچاق و خرید و فروش غیرمجاز آثار و اشیای تاریخی و باستانی از وظایف یگان حفاظت میراث فرهنگی است.» اما به‌نظر می‌رسد در شرایطی که برخی فعالان میراث فرهنگی از شدت یافتن معاملات غیرقانونی اشیای تاریخی و باستانی در نقاط مختلف کشور خبر می‌دهند و آنطور که یک کار‌شناس میراث فرهنگی از آرامش موجود در قلب معاملات زیرزمینی اشیای تاریخی در بازار سیاه اشیای عتیقه در تهران گفته است، حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان اشیای تاریخی، همچنان پیشتاز معاملات غیرقانونی شناسنامه‌های هویتی کشور و تلاش برای فروش آن‌ها در بازارهای خارجی هستند.
بنا بر گزارش‌ها خیابان منوچهری تهران تبدیل به مرکز مبادله غیرقانونی و زیرزمینی اشیای تاریخی شده است. در همین زمینه یک کار‌شناس میراث فرهنگی به همشهری گفته است: سکه‌های ساسانی و هخامنشی، زیورآلات، سکه‌های نقره هخامنشی (شِکِل) و سکه‌های طلای هخامنشی (دریک)، ظروف نقره ساسانی و مهرهای سلطنتی، کاسه‌ها و جام‌های دوران مفرغ و عصر آهن ازجمله اشیایی است که در همین خیابان منوچهری تهران به فروش می‌رسد.
به گفته او، بیشترین معاملات در بازار غیرقانونی و زیرزمینی منوچهری مربوط به سکه‌های نقره و طلا و زیورآلاتی است که از گورهای دسته جمعی کهن کشف شده و حتی اشیای متعلق به دوره ماد‌ها نیز در این بازار مشاهده شده است.
در پایان گفتنی است سرزمینی کهن و باستانی چون ایران که باید در جای جای آن تیم‌های حرفه‌ای کاووش و باستان‌شناسی مشغول باشند مبدل به جولانگاه افراد غیر حرفه‌ای و سودجو شده است که به طور شبانه روز در حال تخریب و تاراج میراث فرهنگی کشور هستند.
به گفته برخی صاحبنظران سکوت و نقش ضعیف سازمان میراث فرهنگی در دهه گذشته در زمینه آموزش، آگاهی و اجرای قوانین به وضوح ضربه‌های جبران ناپذیری به میراث این مرزو بوم وارد کرده است. سازمانی که باید خط دهنده و حکمران باشد به سازمانی خنثی و ساکن تبدیل شده است. بسیاری معتقدند باید این نهاد به متخصصان و حرفه‌ای‌های میراث سپرده شود تا آن را از وضعیت سکون خارج کنند. مبارزه با حفاریهای غیر مجاز و قاچاق عتیقه یک شبه و با اقدامات ضربتی به نتیجه نمی‌رسد بلکه نیاز به برنامه ریزی‌ها و طرح‌های کوتاه مدت و بلند مدت دارد. طرح‌هایی برای نهادینه شدن فرهنگ حفاظت از میراث فرهنگی در جامعه تا خود شهروندان، پاسدار میراث فرهنگی محله˛ روستا و شهرشان باشند.
