وضعیت نابسامان میراث تاریخی و ملی کشور در روزهای گذشته دوباره خبرساز شد. یکی از مهم‌ترین خبرهایی که هفته گذشته در رسانه‌ها منتشر شد و واکنش‌های زیادی را در پی داشت خبر برگزاری مسابقات رالی در محوطه تاریخی تخت جمشید بود. خبری که در روزهای نخست با تبلیغات زیادی همراه بود اما پس از گذشت چند روز حواشی زیادی ایجاد کرد.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده برگزاری رالی در محوطه تخت جمشید از زمان ریاست حمید بقایی، رییس پیشین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کلید خورد، در آن زمان که این اتفاق تقریبا در سکوت خبری برگزار شد و رسانه‌های چندانی از آن مطلع نشدند، رالی در جادهٔ منتهی به تخت جمشید برگزار شده بود.
بر اساس گزارش ایسنا با برنامه‌ریزی‌های انجام شده از گذشته و با وجود مخالفت شدید اداره کل میراث فرهنگی استان فارس، همچنان با اصرار برخی از مسئولان شهری مانند استانداری، قرار است این مسابقهٔ بین‌المللی در محوطهٔ جهانی تخت‌جمشید برگزار شود. آن‌هم با ماشین‌هایی که در این‌گونه از مسابقات با بنزین هواپیما کار می‌کنند و آلودگی زیادی از خود تولید می‌کنند. همچنین به دلیل سرعت زیاد آن‌ها، لرزش‌های شدیدی به این محوطهٔ تاریخی وارد می‌شود.
هرچند بر اساس برنامه از پیش اعلام شده، قرار بود این مسابقه از ۳۱ شهریور آغاز شود، اما به نظر می‌رسد به دلیل پیگیری‌های اداره کل میراث فرهنگی استان فارس، این برنامه یک روز به تاخیر افتاده است و از امروز سه‌شنبه ۱ مهرماه در تخت جمشید برگزار می‌شود.
این مسابقات در حالی قرار است از امروز برگزار شود که حبیب شهبازی معاون برنامه ریزی و سرمایه گذاری میراث فرهنگی استان فارس شنبه ۲۹ شهریور با اعلام اینکه برای این مسابقات مجوزی صادر نشده است، گفته بود: دربارهٔ برگزاری رالی در محوطهٔ تخت جمشید، هیچ‌گونه درخواستی به اداره کل میراث فرهنگی استان فارس فرستاده و مجوزی هم برای برگزاری این مسابقه صادر نشده است.
خبر برگزاری مسابقات رالی در محوطه تخت جمشید در حالی منتشر شد که همزمان اخباری نیز مبنی بر احداث دو کارخانه ذرت خشک کنی و ترشی سازی در کنار تخت جمشید منتشر شده بود.
تخریب بافت تاریخی برای عبور هیئت عزادار
گفتنی است مشکلات میراث تاریخی و فرهنگی در استان فارس تنها به تخت جمشید ختم نمی‌شود و در روزهای گذشته گزارش تخریب بناهای تاریخی شهر شیراز نیز واکنش‌های زیادی در بر داشت. در این حرکت سوال برانگیز خانه تاریخی پورنواب به همراه پنج خانه تاریخی دیگر در شیراز که قدمت آن‌ها به دوره ایلخانی و زندیه می‌رسید به دست سازمان راه و شهرسازی شبانه تخریب شدند.
پیرو تخریب بخشی از بافت تاریخی شهر شیراز واکنش‌های زیادی از سوی اهالی فرهنگ و هنر رخ داد. در همین رابطه دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران با صدور بیانیه اعتراض خود به این حرکت را اعلام کرد. در این بیانیه آمده بود: بافت‌های تاریخی در هر کشور به منزله هویت فرهنگی و سند ارزشمند میراث انسانی آن کشور است. با این وصف متاسفانه در دو دهه اخیر بافت‌های تاریخی کشور عزیزمان با تخریب‌های گسترده روبرو بوده است بافت‌های تاریخی شهرهای متعددی چون اصفهان، تبریز، مشهد، کرمان، کاشان، سمنان و… به دلیل تعرض نهادهای اجرایی دچار آسیب‌های فراوان شده‌اند در هفته گذشته نیز در راستای طرح تایید نشده توسعه پانصد و هفتاد هزار متر مربعی حرم شاه چراغ (ع) شاهد تخریب چندین بنای ارزشمند بوده‌ایم و به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک این تخریب‌ها تداوم یابد تا جایی که اثری از بافت‌های تاریخی باقی نماند در چند سال گذشته در طرح‌هایی چون بین الحرمین، کنار گذر مسجد نو و پیرامون مدرسه خان شیراز نیز تعداد زیادی بنای تاریخی بسیار مهم با حدود ۸۰۰ سال تاریخ نابود شدند.
جالب آنکه سیاوش صابری، مدیرکل اداره بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران اعلام کرده تخریب بافت تاریخی شیراز و خانه واجد ارزش تاریخی پورنواب تنها برای ایجاد معبری برای هیأت‌های زنجیرزن و دسته‌های عزاداری بوده است.
صابری روز یکشنبه ۳۰ شهریور در گفت‌وگو با خبرگزاری میراث فرهنگی افزود: «راه و شهرسازی برای توسعه شاهچراغ و ایجاد معبر برای هیأت‌های عزاداری در حالی اقدام به تخریب ۲۰ متر از بافت تاریخی شیراز کرده است که این تخریب‌ها به‌صورت شبانه و طی دو مرحله سه‌شنبه و چهارشنبه هفته گذشته و بدون هماهنگی با میراث فرهنگی صورت گرفته است.»
همچنین گزارش‌ها از شیراز می‌گویند انگیزه تخریب به قدری بالا بوده که حامیان و نیروهای یگان حفاظت میراث فرهنگی وقتی مانع از تخریب می‌شوند مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند.
تخریب آثار در سایه بیکفایتی مسؤلان
فارغ از انگیزه پرحاشیه سازمان راه و شهرسازی شیراز برای تخریب یکی از قدیمی‌ترین بافت‌های تاریخی این شهر؛ بحث تخریب آثار تاریخی و ملی کشور سالهاست مورد انتقاد کار‌شناسان و ایراندوستان قرار دارد. این روند زمانی شدت پیدا کرد که صاحبان این بناهای تاریخی با شکایت به دیوان عدالت اداری توانستند ملک خود را که در آثار ملی کشور ثبت شده از این فهرست خارج کنند. بسیاری از این بنا‌ها بلافاصله پس از خروج از فهرست آثار ثبت شده اصطلاحا کوبیده و بناهای چند طبقه و مجتمع‌های مسکونی و تجاری جای آن‌ها را می‌گرفت.
قابل ذکر است بنا به گفته کیانوش تکلو، مدیر دفتر حقوقی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران صدور حکم خروج از فهرست آثار ملی به معنای صدور مجوز تخریب یک اثر تاریخی نیست. حکم دادگاه کاملا مشخص است و مفاهیم حقوقی در این قضیه قابل تفسیر موثق نیستند. نمی‌توان با صدور حکم خروج یک اثر از ثبت آثار ملی، تفسیر به تخریب‌اش داد.
وی همچنین می‌افزاید حتی بناهایی در سطح شهر وجود دارند که هرچند در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده‌اند، اما ارزشمند و غیرقابل تخریب‌اند. روزانه ده‌ها مورد استعلام از طرف شهرداری به میراث فرهنگی انجام می‌شود که برخی املاک بدون لوح ثبتی درخواست تخریب و نوسازی دارند که این موارد باید دائما مورد بررسی باشد. چون گاهی اوقات برخی از بناهای تاریخی در سطح شهر آن‌قدر ارزشمند هستند که با وجود خروج از ثبت یا نداشتن شمارهٔ ثبت، حفاظت از آن‌ها الزامی است.
تکلو با تاکید بر قدیمی بودن قوانینی که در سال ۱۳۰۹ به تصویب رسیده‌اند و اصلاحیه‌ای که در سال ۱۳۵۲ روی آن قانون خورده است، اظهار کرد: پس از پیروزی انقلاب اسلامی هیچ قانونی دربارهٔ میراث فرهنگی که با مقتضیات شهری و ضابطه‌های ارتفاعی کنونی برابر باشد، نداریم. هرچند شورای عالی معماری و شهرسازی یکسری ضوابط تعیین کرده است، اما به یک قانون جامع در حوزهٔ میراث فرهنگی که در مجلس شورای اسلامی به تصویب برسد، نیاز داریم.
با توجه به گفته‌های مدیر دفتر حقوقی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران به نظر می‌رسد بسیاری از موارد تخریب بناهای تاریخی و ملی در دهه‌های گذشته به ویژه در سالهای گذشته در پی بی‌توجهی و عدم مسولیت پذیری مدیران ذیربط صورت گرفته است. بیکفایتی مدیران در صدور مجوز تخریب بناهای تاریخی و ملی بدون شک لطمه‌ای به سرمایه‌های ملی و تاریخی کشور وارد کرده است که به معنای واقعی کلمه جبران ناپذیر هستند.
