نشست تخصصی با عنوان آسیب‌شناسی، ارزیابی و الگوی بر‌تر نمایشگاه کتاب تهران روز یکشنبه ۲۳ شهریور با حضور نجفعلی میرزایی مدیرعامل خانه کتاب، داوود موسایی مدیرانتشارات فرهنگ معاصر، علی اشرف صادقی مولف و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، سید فرید قاسمی پژوهشگر در حوزه کتاب و مطبوعات، حجت الاسلام محمدرضا زائری پژوهشگر و فعال فرهنگی و سید محمدجهرمی مدیرعامل اسبق خانه کتاب در محل سرای اهل قلم در تهران برگزار شد.
به گزارش مهر میرزایی، مدیرعامل خانه کتاب با اشاره به مشکلات زیربنایی صنعت نشر در کشور، افزود: مکان مهم‌ترین بحران نمایشگاه کتاب تهران است نه صنعت نشر رو به افول ایران. نمایشگاه البته تابعی از صنعت نشر است. اگر حمایت‌های دولت در برگزاری نمایشگاه کتاب تهران، صرف بهبود زیرساخت‌های پخش و توزیع کتاب بشود، بسیاری از مشکلات عرصه نشر مرتفع می‌شود. شنیده‌ام که حدود ۱۰ درصد فروش هر ناشر در سال، در نمایشگاه کتاب تهران رقم می‌خورد و این عدد کمی نیست و به معنی این است که نفس و نبض ناشران در نمایشگاه کتاب می‌تپد.
میرزایی ادامه داد: اگر دولت برای حل مشکل توزیع کتاب همت کند، شاید بخشی از مشکلات نمایشگاه هم برطرف شود. هر ساله در ۱۰ روز ما فقط به قشر و سطحی از مشکلات نشر می‌پردازیم. ولی آیا ناشران همگی چنین دغدغه‌های دارند؟ به یقین می‌گویم که درصد بسیار نادری از ناشران، دغدغه‌شان کتاب‌های زرد و کتاب‌سازی و این قبیل مسائل است.
همچنین در این نشست موسایی مدیر انتشارات فرهنگ معاصر هم با تاکید بر اینکه نمایشگاه کتاب در صورت تخصصی شدن، از رونق خواهد افتاد؛ خواستار ارزیابی دقیق مسئولان در صورت تصمیم به تخصصی کردن این نمایشگاه شد.
علی اشرف صادقی مولف و پژوهشگر هم با بیان اینکه خرید و مطالعه کتاب در ایران وضعیت اسفناکی پیدا کرده است، نمایشگاه کتاب را تنها انگیزه ناشران برای فروش کتاب‌هایشان توصیف کرد.
سید فرید قاسمی کتاب پژوه هم در سخنانی برگزاری نمایشگاه کتاب تهران را از همان دوره اول نه یک کنش بلکه واکنشی به دو نمایشگاهی که آن زمان یکی توسط مرکز نشر دانشگاهی و دیگری توسط وزارت علوم برگزار شده بود، عنوان و کلید حل مشکلات نمایشگاه کتاب تهران را در لامکانی آن ذکر کرد.
وضعیت نشر نابسامان است
فارغ از اینکه برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در سالهای گذشته و به دلیل سوء مدیریت مسولین با مشکلاتی روبرو بوده است؛ باید گفت وضعیت نشر و کتابخوانی در کشور نیز به یکی از مهم‌ترین بحران‌های حوزه فرهنگ تبدیل شده است. به طور مثال ناشران استانی و شهرستانی چندین سال است که در وضعیت نامناسبی به سر می‌برند. تعدادی از ناشرانی که در تهران فعالیت ندارند، یا کار نشر را به حالت تعلیق درآورده و یا به‌کل از آن کناره گرفته‌اند.
در همین زمینه حسین میرزابیگی مدیر سابق انتشارات ابریق در تربت حیدریه درباره فعالیت‌اش در حوزه نشر گفت: من مدتی در حوزه نشر، مدیر انتشارات بودم اما نتوانستم این کار را پیگیری کنم. وقتی وارد کار نشر شدم، دیدم ماندن در این حرفه، توانایی و استقامت زیادی می‌خواهد و من نتوانستم در این حرفه به عنوان ناشر بمانم.
میرزابیگی می‌گوید: همیشه دوست داشتم در مقام ناشر کار کنم اما با توجه به اینکه مسائل و مشکلات نشر را می‌دانم و صحبت‌هایی که با دیگر ناشران دارم، نمی‌توانم وارد این عرصه شوم. یعنی می‌خواهم اما نمی‌توانم. خودم به شخصه ۲۰ کتاب آماده چاپ دارم اما نمی‌توانم آن‌ها را چاپ کنم.
گفتنی است وزارت ارشاد چند سال است تحت فعالیت هیئت انتخاب و خرید کتاب، به صورت دوره‌ای و به هدف کمک به ناشران شماری کتاب خریداری می‌کند. در آخرین مصوبه این هیئت که روز گذشته در رسانه‌ها منتشر شد، هیئت انتخاب و خرید کتاب ۷۴۰ عنوان کتاب از ناشران سراسر کشور جهت خرید در شمارگان ۴۹ هزار و ۱۵۰ نسخه موافقت کرد.
البته این حرکت ارشاد نیز مورد انتقاد ناشران زیادی قرار دارد چرا که روند انتخاب کتاب‌ها را ناعادلان می‌دانند و اذعان می‌دارند بسیاری از کتاب‌های خریداری شده توسط ارشاد از ناشران دولتی خریداری می‌شود و این در حالیست که در درازای سالهای گذشته ناشران خصوصی با مشکلات زیادی روبرو بوده و نیاز به حمایت بیشتری دارند.
چماق ممیزی بر سر ناشران
البته تنها مشکل ناشران به مسائل اقتصادی و اثر تحریم‌ها و سوء مدیریت‌ها باز نمی‌گردد. بسیاری از ناشران هستند که نگرش دولت را مورد انقاد قرار می‌دهد. نگرشی که شاید بارز‌ترین اثر سوء آن ممیزی کتاب باشد.
در همین زمینه شهلا لاهیجی، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان و عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران معتقد است موضوع ممیزی، این روز‌ها همان‌قدر که ممیزی دغدغه ما ناشران است، دغدغه مسئولان ارشاد هم هست و به نظرم مسئولان در این زمینه دچار یک سردرگمی هستند.
وی که به تازگی با خبرگزاری مهر گفتگو کرده است پیرامون وضعیت ممیزی در دولت یازدهم گفته است: در سالهای دولت آقای احمدی‌نژاد هرگز از انتشارات ما شکایتی نشد. این نشان می‌دهد که ما روشی را به درستی انتخاب کرده‌ایم که باعث شد هیچ مشکلی ایجاد نشود. اما از بعد از دولت پیشین، گویی از همین مقدار هم می‌ترسند. من ناچارم به این موضوع اشاره کنم چون بسیاری از ناشران به این نکته اشاره کرده‌اند که در این دوره، کتاب‌هایی چاپ شده‌اند که اصلاً فکر نمی‌کردند که چاپ شوند. با این وجود از ۵۵ کتاب نشر من و یک سری از کتاب‌هایم که ممنوع اعلام شدند، خبری نیست.
لاهیجی گفت: سال‌ها با مسئولان ارشاد این بحث را داشتیم که شما خلاف مصوبه اول شورای عالی انقلاب فرهنگی، عمل می‌کنید و آن‌ها هم می‌گفتند که عملشان مطابق قانون است. در نهایت متوجه شدند که حق با ما بود و در اواخر دوره آقای احمدی‌نژاد، مصوبه دومی را تعریف کردند و در آن گفتند که ارشاد حق دارد کتاب را پیش از انتشار بررسی کند. بگذریم از اینکه در آن مصوبه اشاره‌هایی به مجرم بودن هم شده بود. اما این، عیناً در مخالفت با قانون اساسی است. چون در مصوبه اول، وزارت ارشاد اصلاً حق نداشت به کتاب‌های ما نگاه کند. ولی وقتی رئیس جمهور می‌گوید که قانون در کشورمان اجرا نمی‌شود، من ناشر یک لاقبا چه می‌توانم بگویم و چه کار می‌توانم بکنم؟
مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان ادامه داد: طبق قانون، بررسی هر کتاب در ارشاد نهایتاً باید یک ماه طول بکشد. حالا باید به دنبال دلیل این واقعیت گشت که چرا کتاب‌های من ناشر با ۳۳ سال سابقه نشر و چاپ بیش از هزار عنوان کتاب، ۵ یا ۶ ماه است که بلاتکلیف هستند و معلوم هم نیست که مشکلشان چیست؟ چه کسی گفته که ما حق انتقاد کردن نداریم؟ این حق را قانون اساسی به من و دیگران داده است.
در پایان گفتنی است وضعیت نشر در کشور روزهای خوبی را سپری نمی‌کند و پیش بینی می‌شود اگر دولت یازدهم چه در حوزه ممیزی کتاب و چه در حوزه حمایت‌های اقتصادی از ناشران نتواند گام‌های موثری بردارد به زودی سیر بحران در حوزه نشر افزایش می‌یابد و بدون شک این مغایر با تمام شعار‌ها و وعده‌های حسن روحانی و دولتمردان یازدهم است.
