«عبدالعزیزال‌شیخ» مفتی بزرگ عربستان سعودی که از خاندان «محمد عبدل الوهاب» است در بیانیه‌ای که ۲۹ مرداد ماه با عنوان با مسمای «بصره و ذکر» را داراست، از داعش و القاعده برائت جست و این دو جریان را از «جنس خوارج» خواند.
میگویند «ابن التمیه» در قرن هشتم هجری قمری در کتاب معروف «منهاج السنت» در مجموع خوارج را از«غلو کنندگان» – بخوانید شیعیان – بهتر دانسته بود چون شریعت به جای می آوردند و نماز و قرآن می‌خوانند.
امروز واقعیت افراط‌گری در پیش روی جامعه عربستان قرار گرفته است. چرا که درک سلفی‌گرایانه با نگاه نفی‌گرایانه و گاه تکفیری دیگر مسلمانان با الهام از آموزه‌های عبدل الوهاب – قرن ۱۲ هجری قمری – در مدارس سلفی عربستان تبلیغ و آموزش داده می‌شود، به تولد جریانی در اهل سنت یاری می‌رساند که با تغییر تحولاتی به داعش و القاعده تبدیل می‌شود.
رشد بنیاد گرایی در اهل سنت، دیگر خطر را تا بیخ گوش جامعه محافظه کار عربستان سعودی رسانده است. در پیام «ال‌شیخ»، نکاتی سریع عنوان شده است که بسیار مهم است و این نکات را باید پی گرفت.
ال‌شیخ از خطر تلویحی چند دستگی مذهبی در عربستان هشدار می‌دهد و توجه همه را به کنارگذاشتن اختلاف در جامعه و پرهیز از «تکفیر دینی» دعوت می‌کند. وی در همین حال از لزوم تعریف اعتدال در جامعه می‌گوید و دانشمندان و علما را دعوت به آموزش جامعه می‌کند که مردم را به لزوم تحمل و مدارا دعوت کنند و کسانی که با آن‌ها اختلاف عقیده دارند را تکفیر نکنند. وی همچنین تاکید می کند که همه مردم در عربستان نه تنها حقوق دارند، که در برابراین حقوق مسئولیت دارند.
مسئله مهم در این بیانیه این است که به نکاتی توجه شده که تاکنون به آن به شکل علنی پرداخته نمی‌شد.
حال پرسش این است که این بیانیه می‌تواند گواهی دهد که در عربستان سعودی جریان «نو سلفی» که قصد قرائت مناسبی میان اسلام سنی با حقوق بشر و هم دموکراسی حداقلی دارد، قدرتمند شده و به میزانی که ال شیخ هم به بخشی از خواسته‌ای این جریان احترام گذاشته است.
جریان نوسلفی
جریان نو سلفی در عربستان در میان خاندان سلطنتی هم هوادارانی دارد که تحت فشار هستند. این جریان از حقوق زنان و هم برخی از قوانین که به مشروط کردن حکومت پادشاهی منجر شود، دفاع می‌کند. این جریان در این مورد با منطق سلفی بیان می‌کند که در دروه پیامبر هم رفتار محمد با زنان مناسب بوده و هم لزوم پاسخگو شدن قدرت و حکومت را از رفتار مناسب خلفای راشدین مثال می‌آورد. جریان نوسلفی تکفیر دیگر مسلمانان را قبول ندارد.
مدارا وتصریح حقوق مردم مسائلی هستند که که ال شیخ در بیانیه خود تا حدودی به آن اشاره می کند یعنی مردم عربستان را با تفاوت عقیده و رای دارای حقوق می داند. این سخنان تصریح خواسته ای جریان نو سلفی است.
اما این بیانیه به خطری اشاره دارد که نشان از عمق نفوذ تفکر تکفیری در جامعه عربستان هم دارد. به عبارتی، جامعه عربستان از دو سو تحت فشار است: رشد جریان تکفیری که داعش پرور است و از سوی دیگر،جریان نو سلفی که نگاه به حقوق انسان دارد.
حال باید دید و منتظر بود که خواسته ال شیخ مبنی بر لزوم تجدید نظر بر محور شکل گیری نگاه دولت – ملت در عربستان که بر حقوق همه مردم تاکید دارد، چقدر جدی و عملی است و فقط نوعی حمایت سیاسی از موضع دولت سعودی بر علیه داعش نیست.
عملی شدن مواضع اخیر ال شیخ نیاز به آن دارد که در آموزش مدارس سلفی در عربستان سعودی تحولی ایجاد شود چرا که در این مدارس به طور عمده نگاهی که تبلیغ می‌شود، بر تکفیر باور های جریانات دیگر اسلامی است و هم تصریح به کافر خواندن دیگر مردم که مسلمان نیستند.
رشد جریان تکفیری در این مدارس در جهان هم ریشه دوانده است . مساجد و مرکز اسلامی که عربستان در اروپا و دیگر کشورها ساخته است به نگاه تکفیری و و هم بر چند اصل اساسی مبتنی است که با بیانیه ال شیخ نمی‌خواند.
سلفی گری معرفی شده در مجموع:
- ۱- بازگشت ظاهری و هم باطنی به دوره صدر اسلام یعنی رفتار پیامبر و صحابه و تابعین مبتنی است.
- ۲- نگاه مبتنی بر جهاد با مخالفان و منحرفان حال این جهاد تبلیغی یا جنگ قرائت می‌شود در منتوع استجریان سلفی خود را عین اسلام می‌پندارد.
- ۳- دنیای غرب در مجموع کفار قلمداد می شوند که باید با آنان جهاد تبلیغی یا نظامی کرد
- ۴- شیعیان به طور کلی رافضی خوانده می‌شوند. حدود ۲۰ درصد جمعیت عربستان را شیعیان تشکیل می‌دهند.
به نظر می‌رسد که بیانیه ال شیخ برای اجرایی شدن در مرحله اول به تجدید نظر در آموزش مدارس سلفی در عربستان نیاز دارد. البته در مدارس شیعه هم باید در آموزش مسائل و مبانی مذهبی در مورد اهل سنت تجدید نظرهایی صورت گیرد که بحث دیگری می‌طلبد.
- بازنشر از رادیو فردا
