هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد دیروز، شنبه ۱ شهریور مصوبه جلسه دو هفته پیش خود را منتشر کرد که بر اساس آن، این هیئت با انتخاب ۵۶۱ عنوان کتاب دیگر در شمارگان ۱۲۱ هزار نسخه جهت خرید از ناشران سراسر کشور، موافقت کرده است.
خرید بی‌سابقه اخیر در حالی صورت می‌گیرد که سیدعباس صالحی معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد اخیراً با افزایش اعتبار خرید کتاب از ناشران به میزان بیش از ۳۰۰ درصد (از ۸۰۰ میلیون تومان در سال ۹۲ به ۳ میلیارد تومان در سال ۹۳) موافقت کرده است. در این جلسه که پانصد و نوزدهمین جلسه هیئت انتخاب و خرید کتاب به شمار می‌رود، همچنین مصوب شد که اعتبار کتب انتخاب شده برای خرید، ۳۰ آبان ۱۳۹۳ باشد به این معنی که ناشران الزاماً می‌بایست تا این تاریخ نسبت به ارائه کتب مصوب به هیئت مزبور اقدام کنند و در غیر این صورت، خرید آن‌ها منتفی خواهد شد.
روند تبعیض آمیز دولت پیشین
هیات خرید کتاب که عملکرد آن در دولت پیشین بار‌ها مورد انتقاد جدی ناشران قرار گرفته در دولت یازدهم با تغییرات عمده‌ای شروع به کار کرد. به طور مثال ترکیب این هیات یکی از فهرست‌های ممنوعه‌ای بود که وزارت ارشاد در دولت‌های پیشین سعی می‌کرد از انتشار آن خودداری کند، اما وزارت ارشاد دولت یازدهم در اقدامی بی‌سابقه پس از انتصاب اعضای این هیات در پاییز گذشته، اسامی آن‌ها را منتشر کرد.
گفتنی است عملکرد نامشخص و عدم‌خرید کتاب از سوی ارشاد در چندسال گذشته باعث شده بود تا بسیاری از ناشران با انتقاد از مشخص‌نبودن ترکیب اعضای هیات ارشاد از عدم خرید کتاب و گزینش آثاری با موضوعات خاص و بی‌توجهی به آثار داستانی و شعر گله کنند.
بررسی وضعیت خرید کتاب سال ۸۸ تا انتهای سال ۹۱ براساس آنچه در خانه کتاب موجود است نشان می‌دهد که در چهار سال گذشته در مجموع، ۲۵۸هزارو۴۲۰عنوان کتاب در کشور منتشر شده است. از این تعداد، ۶۰ هزارو۷۵۹ عنوان کتاب در سال ۸۸ و ۶۵هزارو۸۶ عنوان کتاب در سال ۸۹ چاپ شده است. همچنین ۶۸هزارو۶۵۳عنوان کتاب در سال ۹۰ و در سال ۹۱ نیز ۶۳هزارو۹۲۲عنوان کتاب منتشر شده است. اما سهم ارشاد از خرید این کتاب‌ها مشخص نیست و آماری که از سوی ناشران منتشر می‌شود نشان از عدم خرید کتاب از سوی ارشاد بوده است. کتاب‌هایی که بعد از خرید با توزیعی مناسب باید در اختیار کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور قرار بگیرد و براساس شرایط منطقه و ترکیب آن به بالابردن فرهنگ عمومی و کتابخوانی کمک کند. اما این امر چگونه محقق شده است نیز به‌روزنشدن بیش از ۸۰درصد کتابخانه‌های عمومی براساس آمار نهاد کتابخانه‌های عمومی یا ارسال کتاب‌هایی خاص از ناشران دولتی و خاص بیانگر رعایت‌نشدن اهداف این هیات است.
در همین زمینه اتحادیه ناشران وکتابفروشان در بهار سال ۸۵ از وزارت ارشاد خواست تا آیین نامه خرید کتاب به همراه کتاب‌های خریداری شده را منتشر و علاوه بر آن اعضای هیئت خرید کتاب را نیز معرفی کنند. درخواست نخست بعد از یک و نیم سال جدال بین ناشران و ارشاد عملی شد و فهرست خرید‌ها روی سایت خبرگزاری ایبنا قرار گرفت. دو درخواست دیگر اما هیچگاه انجام نشد. نه آیین نامه‌ای برای خرید کتاب منتشر شد و نه اسامی افرادی که از آن‌ها به عنوان کار‌شناسان خرید کتاب یاد می‌شد.
یکی از انتقادات جدی که ناشران در سالهای گذشته نسبت به عملکرد هیات کتاب وزارت ارشاد داشته‌اند به تبعیض‌های صورت گرفته در روند خرید کتاب بوده است. اتنخاب کتب در حوزه دینی و خرید از ناشران دولتی که یارانه‌های مختلفی نیز دریافت می‌کنند از انتقادات وارد بر عملکرد این هیات بود. همچنین ناشران شهرستانی معتقد بودند که عمدهٔ خریدهای انجام شده توسط هیات کتاب وزارت ارشاد و حتی حمایت‌های این وزارتخانه از صنف نشر، از ناشران تهرانی انجام می‌شود.
مشکلات جدی ناشران
هر چند تلاش وزارت ارشاد دولت یازدهم برای شفاف سازی روند فعالیت‌های هیات کتاب با انتشار اسامی اعضای این هیات کلید خورد و اکنون با اعلام خبر خرید تعداد زیادی کتاب نشان دهنده ایجاد تغییر در روند فعالیت این هیات در دولت جدید است، اما واقعیت اینست که مشکلات ناشران در کشور چندان جدی و عمیق است که با طولانی شدن لیست خرید کتاب از سوی وزارت ارشاد بهبودی در شرایط ناشران ایجاد نمی‌شود.
در همین زمینه گفتنی است وزارت ارشاد در اقدام دیگری که به هدف حل شدن مشکلات ناشران و اهالی نشر صورت گرفته از اعطای وام ۲۴ درصدی به بازپرداخت یک ساله به ناشران خبر می‌دهد. هر چند بحث پرداخت این وام تکراریست اما امیرزاده مشاور علمی، فرهنگی و مدیریتی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی روزهای اخیر از اعطای وام یک تا ۲ میلیارد ریالی به ناشران خبرداد و بهره وام‌های پرداختی از طرف بانک رفاه و بانک صادرات را ۲۴ درصد اعلام کرد.
حال آنکه ناشران چندان از اعلام این خبر خوشنود نیستند و به تعبیر آن‌ها دادن این وام تفاوت چندانی در شرایط ایجاد نکرده و حتی موجب بروز مشکلات و اعمال فشار مضاعف بر گرده آن‌ها خواهد شد.
رضا حاجی‌آبادی مدیر انتشارات هزار ققنوس درباره این وام به خبرگزاری مهر گفته است: اگر قرار باشد وامی با چنین شرایطی بگیریم، هیچ کمکی به بهبود شرایطمان نخواهد شد. چون اگر بخواهیم چنین وامی بگیریم، می‌توانیم آن را از بانک‌های خصوصی بگیریم و در مجموع، دادن چنین وامی هنر نیست. در دولت آقای احمدی‌نژاد برای گرفتن وام ۱۶ درصدی راضی نشدیم و قرار شد با دادن بخشی از هزینه کار، آن وام ۹ درصدی شود. اما آن را هم یک سری از ناشران دریافت کردند. ما از وام ۱۶ درصدی استقبال نکردیم، چه برسد به وام ۲۴ درصدی. مگر اینکه ناشران قصد کنند این وام ۲۴ درصدی را بگیرند که در این صورت باید کار نشر را رها کرده و به دلالی بپردازند.
مدیر نشر هزاره ققنوس گفت: معمولا این‌گونه وام‌ها برای ناشران خاص در نظر گرفته می‌شوند و به این دولت یا آن دولت هم ربطی ندارند. ما هم از طرفی باید مالیات ۹ میلیونی را که چند روز پیش برایمان بریدند و از نظر قانونی نباید پرداختنش کنیم، پرداخت کنیم و از طرف دیگر از این‌گونه حمایت‌های ارشاد برخوردار شویم.
علی‌اکبر تورانیان مدیر انتشارات شهرآب نیز می‌گوید: اگر بخواهیم برای نشر کاری اساسی انجام بدهیم، اعطای وام ۲۴ درصدی برای تولید، اصلا قابل توجیه نیست. چنین وامی به ناشر کمک نکرده و بد‌تر، باری را به دوش او خواهد گذاشت. ندادن اقساط وام هم جرم سنگینی است و این ۲۴ درصد در واقع برای یک ناشر تبدیل به ۳۰ درصد خواهد شد. بنابراین کار قابل دفاعی نیست. صحبت اصلی این است که یک چنین وامی، باید وامی در جهت تولید باشد یعنی وام‌های تک رقمی؛ آن‌هم در جایی که بحث کتاب در میان است. چون فرایند تولید کتاب سنگین و زمان‌بر است. یک کتاب علاوه بر تولیدش، ماه‌ها و شاید چند سال طول بکشد که به فروش برود و هزینه‌اش برگردد. بنابراین چنین وامی بیشتر به کار کسانی می‌آید که می‌خواهند کار واسطه‌گری یا دلالی کنند. دادن این وام هیچ‌گونه کمکی به نشر کشور نمی‌کند و هر ناشری هم که آلوده دریافت آن شود، باری به دوشش اضافه خواهد شد.
در پایان به نظر می‌رسد اقدامات وزارت ارشاد دولت یازدهم هر چند نسبت به عملکرد این وزارتخانه در دولت پیشین با تغییرات مثبتی روبرو شده است اما تا باز شدن گره‌ای از مشکلات ناشران راه زیادی در پیش دارد.
