بحث ارائهٔ پروندهٔ ثبت جهانی شوش به یونسکو برای سال ۲۰۱۵ به تازگی مطرح شده است. حال آنکه برای تکمیل پروندهٔ آن باید عرصه و حریم این محوطهٔ تاریخی نیز تصویب شده باشد اما این مساله به یکی از مشکلات بزرگ میراث فرهنگی کشور تبدیل شده است که در صورت حل نشدن ثبت جهانی شوش را منتفی خواهد کرد. قصه تعیین حریم محوطه تاریخی شوش سری ۴۰ ساله دارد.
در سالهای آخر جنگ ایران و عراق مهدی رهبر، از کار‌شناسان و پیشکسوتان باستان‌شناسی ماموریت تعیین عرصه و حریم محوطهٔ تاریخی شوش را برعهده گرفت و چندی بعد، او کشفیات جدیدی در بیرون از این محدوده که در آن زمان۴۰۰ هکتاری بود بهدست آورد که به تجدید نظر در آرای گذشته دربارهٔ عرصه و حریم شوش منجر شد.
در سال ۱۳۸۷ نیز گروهی از باستان‌شناسان از سوی پژوهشکدهٔ باستان‌شناسی کشور برای تعیین عرصه و پیشنهاد حریم مجموعهٔ باستانی شوش از تهران به خوزستان اعزام شدند که نتیجهٔ کار این هیئت که مستند به داده‌های باستان‌شناختی بهدست آمده از گمانه‌زنی در مجموعهٔ باستانی شوش بود، نشان می‌داد که محدودهٔ عرصهٔ مجموعهٔ باستانی شوش بسیار گسترده‌تر از محدوده‌ای است که به‌عنوان «محدودهٔ ۴۰۰ هکتاری» معروف شده است.
حدود پنج سال پیش نیز هیات باستان‌شناسی تعیین عرصه و حریم مجموعهٔ باستانی شوش، در جلساتی که در تهران و اهواز برای رسیدگی به این موضوع تشکیل شد، شرکت کرد و با ارائه و تشریح دستاوردهای علمی این برنامه، تلاش کرد از هویت و موجودیت میراث باستانی شوش و حقوق باستان‌شناختی آن دفاع کند.
در آن جلسات که تعدادی از متخصصان باستان‌شناسی و کار‌شناسان سازمان میراث فرهنگی کشور در آن‌ها حضور داشتند، چندبار پروندهٔ عرصه و حریم مجموعهٔ باستانی شوش تا مرحلهٔ تصویب نهایی پیش رفت، ولی هربار به دلایل نامعلوم ناکام ماند.
مسئول ثبت هم نمی داند
امروز و در حالی که این اثر تاریخی و ملی می‌رود که در یونسکو ثبت جهانی شود محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور و مسئول پروندهٔ ثبت جهانی شوش پاسخش به خبرنگاران پیرامون اندازه حریم و عرصه این اثر تاریخی اینست که اندازهٔ واقعی عرصهٔ مجموعهٔ باستانی شوش را نمی‌دانم.
این در حالیست که دست‌کم از یکی دو سال قبل «پروندهٔ ثبت جهانی شوش» به کمیتهٔ میراث جهانی فرستاده شده است. بر اساس اعلام مسئولان، قرار است به‌زودی بازرسان یونسکو برای ارزیابی وضعیت این مجموعهٔ باستانی به شوش سفر کنند و محتوای این پرونده را با وضعیت کالبدی شهر و محوطه بسنجند و درباره‌اش داوری کنند.
۸۰۰ هکتار اختلاف نظر
همچنین گفتنی است پیش از این، در ۱۵ مهر ۱۳۹۱ آتوسا مومنی، مدیر وقت دفتر ثبت آثار تاریخی و فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری – در پاسخ به این پرسش که عرصهٔ ۴۰۰ هکتاری شوش مصوب خواهد شد یا عرصهٔ ۱۲۰۰ هکتاری آن، به خبرنگار ایسنا گفته بود که «آن عرصه و حریمی که برای ثبت جهانی در نظر گرفته شده است، مصوب خواهد شد.»
به گزارش ایسنا، همان‌طور که سرپرست هیئت گمانه‌زنی تعیین عرصه و حریم مجموعهٔ باستانی شوش، محمدتقی عطایی دو سال پیش ابراز نگرانی خود را دربارهٔ این محوطهٔ جهانی مطرح کرده بود، آن نگرانی امروز هم در میان باستان‌شناسان پیشکسوت، بخصوص کسانی که حتی مدتی کوتاه را در محوطه‌های تاریخی مانند شوش کاوش کرده‌اند، دیده می‌شود.
بر اساس گزارش‌ها مناقشهٔ عرصه «۴۰۰ هکتاری» و عرصه «۱۲۰۰ هکتاری» شوش مغفول مانده است. مسائلی که پس از برنامه تعیین عرصهٔ مجموعهٔ باستانی شوش در سال ۱۳۸۷ مطرح شد، بیش از آنکه ناظر بر موضوع ثبت جهانی آن باشد بر حفاظت از عرصهٔ باستانی هستهٔ اصلی محوطهٔ شوش متمرکز بود.
این وظیفه و هدف و بخصوص موانع آشکاری که مسئولان وقت میراث فرهنگی کشور برای تصویب عرصهٔ ملّی شوش پدید آوردند، از هتل‌سازی «اسفندیار رحیم‌مشایی» تا کارشکنی‌های «صادق محمدی» رئیس سابق اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خوزستان و «حمید بقایی» و مواردی از این دست، مانع از آن شد که مسائل مربوط به ثبت جهانی آن نیز واکاوی و تحلیل شود.
در واقع، همهٔ نیرو و توجه کار‌شناسان و متخصصان معطوف به روشنگری برای دفاع از عرصه و حریم ملّیِ هستهٔ اصلی مجموعهٔ باستانی شوش شد که ۱۲۰۰ هکتار تعیین شده بود و مسؤولانی مانند صادق محمدی و حمید بقایی اصرار به کاهش آن به ۴۰۰ هکتار داشتند.
در پایان گفتنی است سرنوشت نا‌مشخص تعیین عرصه و حریم این اثر تاریخی، گزارش‌ها حاکی از آنست که برای حفاظت از این اثر هم اراده‌ای وجود ندارد. فردین بیگدلی، قائم مقام اداره کل میراث فرهنگی خوزستان به تازگی از آثاری خبر داد که در انبار شوش در حال از بین رفتن هستند و رمز گشایی نشدند و توجه به آن‌ها نشده است. وی در حاشیه بازدید از میراث فرهنگی شهرستان باغملک در خصوص این بازدید اظهار کرد: در شوش چندین دوره کاوشگران کار کردند ولی در همین شوش موزه‌ای که به وجود آمده استاندارد نیست.
