تپه‌های سیلک، پیشینه‌ای هشت‌هزار ساله دارند و کهن‌ترین زیگورات ایران در آنجاست؛ اما به گزارش ایسنا حالا بعد از گذشت هزاران سال از نابودی این تمدن، بقایای آن هم در حال از بین رفتن است؛ سایت باستانی سیلک در محاصرهٔ باغ‌ها و ساختمان‌هایی قرار گرفته که اگر ساکنانش چاهی حفر کنند، ممکن است اسکلت و سفالینه‌های چندهزار ساله را پیدا کنند؛ چیزی که در کاشان غیرعادی نیست!
محوطهٔ تپه‌های سیلک در یکی از کوچه‌های فرعی شهر کاشان واقع شده و برخلاف اسم و آوازه‌اش، بازدیدکنندهٔ چندان زیادی ندارد. بیشتر گردشگرانی که به کاشان می‌روند، ترجیح می‌دهند با توجه به گرمای این منطقه و آفتاب تندش، وقت خود را در مکان‌های باصفاتری مانند باغ فین بگذرانند و به‌راحتی یکی – دو ساعت را در آنجا بمانند. بر اساس گزارش ایسنا، ورودی سایت سیلک در انتهای کوچه‌ای قرار گرفته و فقط توسط یک در با نرده‌هایی که به زحمت از متوسط قد یک انسان بلند‌تر است، محافظت می‌شود.
این قصه سر دراز دارد
موضوع بی‌توجهی و تخریب آثار باستانی در کشور زخم کهنه‌ای بر پیکر میراث فرهنگی ایران است. هفته گذشته نیز خبرگزاری مهر در گزارشی اعلام کرد با آغاز دوباره خاکبرداری برای ساخت سد هنزاف کرمان، محوطه باستانی به جای مانده از تمدن آرته هلیل‌رود به زیر آب می‌رود.
این محوطه باستانی دوران مفرغ، بخشی از تمدن باستانی جیرفت است که نخستین بار توسط باستان‌شناسان آمریکایی و فرانسوی شناسایی شد.
مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمان به خبرگزاری مهر گفته است، تیم باستان‌شناسی پشت سد هنزاف، پس از سه ماه بررسی در ان منطقه، به ادامه خاکبرداری برای ساخت سد نظر داده‌اند. اما گروه باستان‌شناسان ایرانی و آمریکایی می‌گویند کاوش‌های باستان‌شناسی در ویرانه‌های تمدن آرته باید ادامه یابد.
تاکنون بیش از ۵۰۰ قطعه اشیای باستانی از این سامانه باستانی کشف و به موزه منتقل شده‌اند. باستان‌شناسان همچنین موفق به رونمایی از زیگوراتی شده‌اند که بنا به برآورد‌ها، قدمتی ۵ هزار ساله دارد. پرفسور هالی پیتمن باستان‌شناس آمریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا که بر روی پروژه تمدن آرته کار می‌کند، پیش از این در گفتگو با روزنامه جام جم گفته بود «تمدن هلیل‌رود، از مراکز اصلی تجارت جهانی در هزاره سوم پیش از میلاد بوده است.»
پیشرو در نابودی آثار تاریخی
تخریب آثار تاریخی ایران که بسیاری از آن‌ها به ثبت میراث فرهنگی هم رسیده است، مساله جدیدی نیست. هر سال خبرهایی مبنی بر تخریب یا تهدید هویت تاریخی بنا‌ها و آثار در ایران منتشر می‌شود. مساله مهمی که یکی از دلایل آن کمبود بودجه حفاظتی و بی‌توجهی مسئولان میراث فرهنگی است. اما این بار تخریب‌ها از روی عمد و شاید برنامه‌ریزی‌شده باشد. در همین زمینه گفتنی است تعداد نگهبانان سایت سیلک هم به هیچ‌وجه جوابگوی وسعت این منطقه نیست، به‌طوری که تعداد زیادی از آثاری که در اتاقک موزه مانند نگهداری می‌شوند، بدون داشتن حفاظت خاصی زیر محفظه‌های شیشه‌یی قرار دارند. فضای اصلی سیلک هم وضعیت بهتری ندارد و مشخص نشدن حریم محوطه، سیلک را به‌طور جدی تهدید می‌کند.
به گفتهٔ مسوولان حفظ و نگهداری سیلک، با این‌که تا یک‌هزار متری این محوطه، حریم سیلک محسوب می‌شود، اما مردم زمین‌های اطراف را به‌صورت غیرمجاز تصرف کرده‌اند. مالکان این زمین‌ها که باغ و ساختمان مسکونی شده‌اند، از شهرداری کاشان و سازمان میراث فرهنگی مجوز ساخت ندارند. به همین دلیل هم در این منطقه، سفال و اسکلت کشف شده و حتی یکی از همسایه‌های سیلک هنگام حفر چاه برای فاضلاب، چند اسکلت باستانی پیدا کرده است.
چند سال پیش هم تعداد زیادی سفال در حفاری دانشگاه پیام نور کاشان پیدا و به سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شدند، اما مشخص نیست سالانه چقدر سفال و اسکلت در خانه و باغ‌های اطراف سیلک کشف می‌شود که مردم آن‌ها را به سازمان میراث فرهنگی نمی‌دهند.
از سوی دیگر در حال حاضر ایران جزو پیشرو‌ترین کشور در نابودی سایت‌های تاریخی و زیست محیطی به‌وسیله احداث سد شناخته می‌شود. بر اساس گزارش‌ها تا پایان سال ۹۰ بیش از ۱۳۰ محوطه تاریخی تنها با آبگیری سد سیوند به زیر آب رفت و مهم‌ترین شهرهای ساسانی استان فارس از جمله شهرساسانی قیرو کازرین با بیش از ۲ هزار سال قدمت پشت دریاچه سد سلمان فارسی غرق شد. همین سرنوشت با احداث سد ملاصدرا گریبان شهرساسانی شهرستان اقلید را گرفت. پل مروارید با یک کتیبه در بخش جاده دز پارت در سد کارون ۴ آبگیری شد به‌طوری‌که آبگیری برخی از محوطه‌ها و آثار تاریخی مورد تایید سازمان میراث فرهنگی هم قرار گرفت. این درحالی است که طبق گفته هومان خاکپور نیز ۴ هکتار از رویشگاه‌های جنگلی و بخشی از دنا تنها با احداث سد خرسان ۳ آبگیری خواهد شد.
سدگتوند نیز به عنوان گران‌ترین پروژه سدسازی کشور با وجود مخالفت‌های بسیار در آبگیری نه تنها گورهای ایلامی، گور دخمه، شیرهای سنگی و آثار با ارزش دیگری را به زیر آب برد. شرکت مجری ساخت این سد – آب نیرو – پذیرفته بود که با وجود ادعاهای قبلی‌اش، نمک موجود در مخزن سد گتوند بتدریج در حال حل شدن و ورود به کارون است. به گزارش CHN؛ در پروژه سدسازی کارون ۳ یا سد گتوند علیا در خوزستان بسیاری از مناطق درحالی به زیر آب رفت که حتی امکان مستندنگاری، کاوش و نجات‌بخشی هم فراهم نشد. و این درحالی‌است که متولیان میراث فرهنگی که در راستای توسعه گردشگری نیز فعالیت می‌کنند تخریب‌های میراث را به وسیله احداث سد توسعه می‌دانند.
روند تخریب آثار باستانی و تاریخی در حالی ادامه دارد که آذرماه سال گذشته محمدعلی نجفی، رییس سازمان میراث فرهنگی در دومین نشست مدیران کل حوزه‌های وزارتی و روسای سازمان‌ها گفته بود: «ایران از نظر تاریخ و تمدن یکی از غنی‌ترین کشورهاست، وظیفه ما نگهداری، معرفی و شناساندن گنجینه‌ای است که از گذشتگان به ما رسیده است». وی همچنین افزوده بود: «ما کشوری با سابقه تاریخی و تمدنی بسیار غنی هستیم که شناساندن، حفظ و حراست از این مواریث آنطور که شایسته بوده انجام نشده است و با توجه به کمبود امکانات سازمان، بخشی از میراث فرهنگی ما در معرض تخریب و گاهی تعدی قرار دارد. این میراث غنی از لحاظ هویتی و سودآوری قابل استفاده است و می‌تواند به منبع عظیم اقتصادی کشور تبدیل شود». معاون رئیس‌جمهور معتقد است میراث فرهنگی به تعبیری ژن فرهنگی ماست چرا که اگر کسی بخواهد مردم این سرزمین را از نظر فرهنگی مورد بررسی قرار دهد به سابقه تاریخی کشور توجه می‌کند.
اما به نظر می‌رسد این نظرات آقای نجفی تا کنون نتوانسته در حوزه حفظ و حراست از آثار تاریخی و باستانی کشور وارد عرصه عمل شود و این زخم کهنه را التیام بخشد.
