مصطفی امیدی، دبیر هیأت انتخاب و خرید کتاب وزارت ارشاد روز گذشته ۱۰ تیرماه با برشمردن ۱۴ شرط مندرج در آئین‌نامه‌ای که این هیئت بر اساس آن فعالیت می‌کند، درباره انتقادهای ناشران بخش خصوصی به سنگین بودن وزنه خرید کتاب از ناشران دولتی، ضمن اشاره به برخی پیشنهاد‌ها برای توقف خرید از ناشرانی که از بودجه‌های دولتی و عمومی استفاده می‌کنند، گفت: با توجه به اینکه ناشران دولتی هم کتابهای مناسبی تولید می‌کنند، اگر هیچگونه خریدی از آن‌ها صورت نگیرد، ممکن است دسترسی کتابخانه‌ها و موسسات فرهنگی و پژوهشگران ما در سراسر کشور به این آثار دشوار‌تر شود.
بنا به گفته امیدی یک نسخه از کلیه کتابهای چاپ اول پس از اعلام وصول از دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی یا ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها، در اختیار دبیرخانه هیئت انتخاب و خرید کتاب قرار می‌گیرد و پس از ثبت مشخصات کتاب‌ها، اصل آن در اختیار اعضای هیئت قرار می‌گیرد و آن‌ها هم پس از بررسی کتاب‌ها، تعداد خرید از هر کتاب را مشخص می‌کنند. بعد از اینکه عناوین و تعداد کتاب‌ها مشخص شد، مجموعه مصوبات هیئت صورتجلسه و از سوی دبیر هیئت انتخاب و خرید کتاب به معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام می‌شود. بعد از تائید معاونت امور فرهنگی، مصوبات جلسات در سامانه اینترنتی این معاونت بارگذاری می‌شود و برای عموم افراد از جمله ناشران، قابل مشاهده است و تا این لحظه هم مصوبات جلسات هیئت تا جلسه ۵۱۶ اطلاع‌رسانی شده است. بعد از اینکه ناشر اطلاع پیدا کرد که کتابش برای خرید مصوب شده است، مراجعه می‌کند به ارشاد و حواله را از هیئت انتخاب و خرید کتاب تحویل می‌گیرد و با حواله‌ای که دریافت می‌کند، کتاب را تحویل می‌دهد و رسید انبار را به معاونت ارائه می‌کند و بر اساس رسید انبار، قیمت کتاب به تعدادی که خریداری شده، محاسبه می‌شود و بخش امور مالی معاونت امور فرهنگی، کار پرداخت مبلغ مربوطه را به ناشران انجام می‌دهد.
کتابهای واجد شرایط
امیدی همچنین در گفتگو با خبرگزاری مهر پیرامون کتابهای واجد شرایط انتخاب و خرید گفت کتاب‌هایی که واجد این شرایط باشند، مشمول استفاده از موضوع «آئین‌نامه نحوه تشویق چاپ و حمایت از انتشار کتاب مناسب» می‌شوند: ۱- کتاب‌هایی که در جهت تقویت و ترویج فرهنگ اسلامی باشند ۲- کتاب‌هایی که موجبات ارتقای سطح فرهنگ عمومی جامعه بر اساس تعاریف مندرج در مصوبات شورای فرهنگ عمومی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی را فراهم آورند ۳- کتاب‌هایی که در حفظ، گسترش و غنای زبان و ادبیات فارسی موثر باشند ۴- کتابهای ازشمندی که در ارتباط موضوعی با دین، فرهنگ و تمدن ایران و اسلام، تاریخ و ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس باشند ۵- کتاب‌هایی که موجب ارتقای علمی در حوزه‌های مختلف شوند ۶- کتاب‌هایی که موجب ارتقایفرهنگ اسلامی و تعالی دانش اجتماعی زنان شوند ۷- کتاب‌هایی که موجب گسترش پیوندهای فرهنگی کشور با جوامع دیگر در جهت تقویت فرهنگ ایران و اسلام شوند ۸- کتابهای ارزشمند حوزه نظری هنر به ویژه هنر اسلامی ۹- فرهنگ‌ها و دایره‌المعارف‌ها یا کتب مرجع ارزشمند ۱۰-کتابهای ارزشمندی که ارتباط موضوعی با حوزه مخاطبان جامعه روستایی و عشایری دارند ۱۱- کتاب‌هایی که در استمرار یادگیری مطالعه و یادگیری نوسوادان موثر باشند ۱۲- کتب کودکان و نوجوانان که به منظور آشناسازی این گروه سنی با تاریخ و تمدن و فرهنگ ایران و اسلام، مقابله با تهاجم فرهنگی، ترویج و تبیین فرهنگ و معارف اسلامی و متناسب با نیازهای کودکان و نوجوانان تهیه شده باشند ۱۳- کتابهای داستان و شعر مناسب ۱۴- کتابهای متناسب با موضوعات مهم فرهنگی سال که از سوی نظام جمهوری اسلامی ایران اعلام شده باشد.
این آئین‌نامه تبصره‌هایی هم دارد و از جمله اینکه در موارد فوق در صورتی که کتابی به عنوان کتاب برگزیده یکی از جوایز مهم کشوری انتخاب شده باشد، از اولویت برخوردار است مانند کتاب سال جمهوری اسلامی ایران.
نخستین گام مثبت وزارت ارشاد
۱۸ آذر سال ۹۲ برای اولین بار اسامی اعضای هیات انتخاب و خرید کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شد. اعضای اولیه این هیئت را آقایان کامران فانی، محمدعلی مهدوی‌راد، علی‌اصغر محمدخانی، علی اوجبی، محمدکاظم شمس، احمد کمالی‌نژاد، مصطفی امیدی و حمیدرضا ارباب سلیمانی تشکیل می‌دادند. اگرچه حکمی که معاون امور فرهنگی وزارت ارشاد برای این ۸ نفر صادر کرد، دوساله بود، اما این ترکیب در همین چند ماه گذشته و در پی برخی جابجایی‌های مدیریتی در وزارت ارشاد، دستخوش تغییراتی شده است. گویا وزارت فرهنگ تلاش زیادی برای شفاف سازی در سیستم خرید کتاب از ناشران انجام داده است. بر اساس اعلام هیات انتخاب و خرید کتاب، از آغاز به کار این هیئت در اوایل دیماه ۱۳۹۲ تاکنون یعنی در ۶ ماهه گذشته، ۳۹۴۹ عنوان کتاب چاپ اول ناشران سراسر کشور، در فهرست انتخاب برای خرید قرار گرفته است.
تا پیش از اعلام نام اعضای این هیات در سال گذشته، وزرای فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت‌های پیشین و معاونان فرهنگی آن‌ها کمابیش با سئوال خبرنگاران مبنی بر معرفی افراد عضو در این هیئت مواجه می‌شدند، اما به دلایلی که هیچگاه به طور مشخص اعلام نمی‌شد و البته می‌توان حدس زد که بخش اعظم آن ایجاد فضایی توام با فراغت فکری برای اعضاء این هیئت بود، نام این افراد معرفی نشده و پشت پرده باقی می‌ماند.
بحث خرید کتاب در وزارت ارشاد به دوره وزارت عطاالله مهاجرانی باز می‌گردد. او در آن دوره با بهره گیری از سود ناشی از سپرده گذاری پول حجاج بخشی از این پول را به خرید کتاب اختصاص داد
در دوره وزارت ارشادی دولت احمدی‌نژاد اما ورق برگشت. حذف یارانه کاغذ سبب شد تا بودجه‌ای بالغ بر ۷۵ میلیارد تومان تحت عنوان ردیف حمایت از کتاب و مطبوعات به بدنه وزارت ارشاد تزریق شود. بخشی از این بودجه در اختیار هیئت خرید کتاب قرار گرفت. محسن پرویز، معاون فرهنگی وزیر در دولت اول احمدی‌نژاد اسفند ماه ۸۵ در گفت‌و‌گویی با خبرگزاری ایبنا از بودجه ۸ میلیارد تومانی برای خرید کتاب خبر داد. این بودجه به گفته آقای پرویز در سال‌های بعد تا بالای ۲۰ میلیارد تومان هم افزایش یافت و همین امر اسبابی را فراهم آورد تا خرید کتاب وزارت ارشاد را به ابزاری مهم در جهت فشار بر ناشران مستقل تبدیل کند.
انتقادات به خرید کتاب در همان سال نخست دولت احمدی‌نژاد شروع شد. اتحادیه ناشران وکتابفروشان در بهار سال ۸۵ از وزارت ارشاد خواست تا آیین نامه خرید کتاب به همراه کتابهای خریداری شده را منتشر و علاوه بر آن اعضای هیئت خرید کتاب را نیز معرفی کنند. درخواست نخست بعد از یک و نیم سال طناب کشی بین ناشران و ارشاد عملی شد و فهرست خرید‌ها روی سایت خبرگزاری ایبنا قرار گرفت. دو درخواست دیگر اما هیچگاه انجام نشد. نه آیین نامه‌ای برای خرید کتاب منتشر شد و نه اسامی افرادی که از آن‌ها به عنوان کار‌شناسان خرید کتاب یاد می‌شد.
هدف اصلی خرید کتاب کمک به ناشران بخش خصوصی و تامین بخشی از نقدینگی آن‌ها جهت کاستن از فشار رکود حاکم بر عرصه نشر و تزریق کتاب‌ها به کتابخانه‌های عمومی کشور بود، دو هدفی که در دولت اصلاحات تا اندازه‌ای عملیاتی شد، اما در دوره آقای احمدی‌نژاد عملا به خرید کتاب از ناشران دولتی و شبه دولتی انجامید.
حال باید دید عملکرد هیات کتاب در دولت یازدهم با توجه به معرفی اعضای این هیات، تا پایان از شفافیتی که هم اکنون در آن مشاهده می‌شود برخوردار و عملکرد ناشران از آن مثبت خواهد بود یا خیر.
