روز گذشته خبرگزاری ایسنا در گزارشی پیرامون سرنوشت مبهم کتب نفیس گیتی آذرپی در کاخ گلستان نوشت حدود ۱۲ سال پیش، «گیتی آذرپی» – ایران‌شناس مقیم آمریکا – کتابخانه‌ی شخصی‌اش را به کاخ – موزه‌ی گلستان اهدا کرد؛ اما حالا اطلاع دقیقی از سرنوشت آن مجموعه‌ی نفیس در دست نیست.
بنا بر این گزارش گیتی آذرپی از ایران‌شناسان بنام ایرانی در آمریکاست که در کرسی «تاریخ هنر ایران باستان» در دانشگاه برکلی تدریس می‌کرد. او چند سال پیش، بازنشسته شد و این کرسی را به یک متخصص هنر شرق دریای مدیترانه سپرد که به گفته‌ی برخی باستان‌شناسان، پژوهش‌های ایران‌شناسی با این اتفاق دچار نقصان شد.
کتابخانه‌ی غنی استاد «گیتی آذرپی» با پیگیری‌های چند نفر از باستان‌شناسان ایرانی در حدود سالهای ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ به کاخ گلستان اهدا شد.
صحبت‌های اولیه برای اهدا و نمایش کتاب‌های «آذرپی» در زمان مدیریت «علیرضا انیسی» در کاخ گلستان مطرح و قرارها گذاشته شد، تا با اختصاص یک اتاق از کاخ، کتاب‌های او در مکانی مشخص به‌نمایش درآیند.
علیرضا انیسی مدیر سابق کاخ گلستان در این‌باره به خبرنگار ایسنا گفت: صحبت‌های اولیه در سال ۱۳۸۰ و در زمان مدیریت من در کاخ، برای نمایش کتاب‌های دکتر آذرپی انجام شد. با او نیز در کاخ گلستان ملاقاتی در این زمینه داشتم و قرارها برای آوردن کتاب‌ها به تهران و نمایش آنها در کاخ گذاشته شد. سه‌ماه پس از پایان مأموریت من در کاخ گلستان و سفرم به خارج از کشور، کتاب‌ها در زمان مدیریت خانم ثقةالاسلام در کاخ، یعنی حدود سالهای ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ به تهران و کاخ گلستان رسیدند و قرار شد، در این کاخ به‌نمایش درآیند؛ اما پس از آن، اطلاع دیگری درباره‌ی آنها ندارم.
پاسخ روشنی وجود ندارد
همچنین مدیر فعلی مجموعه‌ی ثبت جهانی کاخ گلستان پروین ثقه‌الاسلام در این‌باره به خبرنگار ایسنا توضیح داد: با وارد شدن کتاب‌های این ایران‌شناس (نسخه‌های چاپی و به زبان لاتین) به کاخ گلستان، تا اواخر سال ۱۳۸۸ کتاب‌ها در بخش آثار چاپی کتابخانه‌ی کاخ گلستان بودند و به‌مدت هفت سال از این کتاب‌ها در همان مکان استفاده می‌شد؛ اما پس از آن به‌دلیل تصمیمی که مبنی بر متمرکز کردن کتاب‌های چاپی در «عمارت خوابگاه» در کاخ گلستان گرفته شد، تعدادی از کتاب‌های دکتر آذرپی در کارتن‌هایی جمع‌آوری شدند، تا امکان متمرکز شدن آلبوم‌خانه، کتاب‌های خطی و چاپی در یک نقطه فراهم شود.
او با اشاره به این‌که فروردین‌ماه سال ۱۳۸۹ از مدیریت کاخ گلستان کنار گذاشته شد، ادامه داد: در آن زمان، همه‌ی کتاب‌ها به‌دلیل کمبود فضا جمع‌آوری شدند.
وی همچنین اضافه کرد: اکنون برای نمایش دوباره‌ی کتاب‌های گیتی آذرپی در بخشی از کاخ گلستان در حال برنامه‌ریزی هستیم و قصد داریم، در آینده‌ی نزدیک، دوباره کتاب‌های این ایران‌شناس را به‌نمایش بگذاریم.
با وجود این سخنان، هنوز به‌شکل روشن مشخص نیست که آیا تمام کتاب‌های اهدایی دکتر آذرپی در کاخ گلستان هستند یا در طول سالهای گذشته، به‌دلیل شرایط نامناسب نگهداری، آسیب‌هایی به آنها وارد شده است.
هر چند مسولان گفته اند که هدف از انجام این کار، تکریم کارهای خیریه با هدف ترغیب دانشمندان و محققان بوده، تا آنها کتابخانه‌ها و آثار ارزشمند خود را به مجموعه‌های فرهنگی – تاریخی هدیه کنند که در اختیار علاقه‌مندان و پژوهشگران قرار گیرند؛ اما در سالهای گذشته با اجرای پیشنهاد اهدای کتابخانه‌ی دکتر آذرپی به کاخ گلستان و سرنوشت آن، دیگران علاقه‌ای به انجام چنین کاری ندارند.
این اولین بار نیست که آثار نفیس وقف شده با بی توجهی مسولان روبرو می شوند. پیش از دکتر گیتی آذرپی، برخی پیشکسوتان حوزه‌ی باستان‌شناسی و میراث فرهنگی نیز آثار و کتابخانه‌های خود را به سازمان میراث فرهنگی اهدا کرده بودند. زنده‌یاد مهندس «علی حاکمی» باستان‌شناس پیشکسوت، یکی از آنها بود که کتابخانه‌ی خود را به مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی اهدا کرد؛ اما مجموعه‌ی ارزشمند آثار او نیز در جریان انتقال ناگهانی بخش اداری سازمان میراث فرهنگی به شیراز و اصفهان آسیب دید. همچنین آثار و دستنوشته های سیمین دانشور که چندی پیش در پی فروش خانه وی به شهرداری توسط ویکتوریا دانشور، وصی وی صورت گرفت از خانه بن بست ارض خارج شده اند و مشخص نیست سرنوشت آنها در پی عدم نظارت مسولان فرهنگی چه سرنوشتی پیدا خواهند کرد.
این قصه سر دراز دارد
اما دغدغه فرهنگ دوستان به دستنوشته ها و کتب نفیس خلاصه نمی شود. در ماه های اخیر اخبار تخریب بناهای تاریخی از گوشه و کنار کشور بیشتر به گوش می رسد. این موضوع نگرانی های زیادی را بین دوستداران میراث فرهنگی به وجود آورده است.
در آخرین اخباری که از تخریب آثار و بناهای تاریخی شنیده می شود، می توان به کاخ تاریخی مروارید در مهرشهر کرج اشاره کرد که سال ۸۶ توسط بنیاد مستضعفان به یک ارگان به مبلغ ۷۰ میلیارد ریال فروخته شده و اکنون این نهاد قصد دارد تا در فضاهای اطراف آن ۷ هزار واحد مسکونی بسازد. این کاخ جزء املاک بنیاد مستضعفان بوده که در سالهای گذشته به یک ارگان داده شد و این نهاد نیز با مصوباتی که گرفته برای ساخت و ساز اقدام کرده اما این طرح اکنون در کمیسیون عالی شهرسازی و معماری است.
همچنین” پل تاریخی “محمد حسن‌خان” متعلق به اواخر دوره زندیه، در سال ۵۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این اثر چندی پیش با پتک تخریب شد، وضعیت نگهداری این اثر تاریخی نگران کننده اعلام شده است.
اثر بعدی آسیب دیده، خانه محمد میرزا کاشف السلطنه مشهور به پدر چای ایران است که تمام کاشی کاری ها و ملحقات نفیس آن غارت شده است. این خانه متعلق به اواخر قاجار و دوره سلطنت احمدشاه قاجار است. “
در همین راستا تعدادی از کارشناسان حوزه میراث فرهنگی اواخر سال گذشته در بیانیه ای نسبت به وضعیت نابسامان ایجادشده در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعتراض کرده اند. در قسمتی از این بیانیه آمده است که در یک دهه گذشته، تغییرات پی‌درپی مدیریتی، زمینه‌ساز بروز مصائب، آسیب‌ها و لطمه‌های جبران‌ناپذیری به میراث فرهنگی کشور شده است. آسیب‌ها و لطمه‌هایی که برای فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی و جامعه معاصر ما کارنامه‌ای نامطلوب محسوب می‌شوند. در کنار سیاست‌زدگی و تخصص‌زدایی گسترده‌ای که در این سال‌ها در این حوزه رخ داده است، باید از بی‌ثباتی و ناپایداری در مدیریت‌های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به‌عنوان مهم‌ترین دلیل اضمحلال میراث فرهنگی کشور نام برد.”
گفتنی است هر چند حسن روحانی یکسال پیش با شعار تدبیر و امید به عنوان رییس دولت یازدهم انتخاب شد اما طی سال گذشته به جزء انتقاد از دولت های پیشین و فرافکنی نسبت به مشکلات حوزه فرهنگ از سوی دولتمردان وی، شاهد هیچ برنامه منسجمی نبوده ایم.
