نمایشگاه کتاب یکی از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی در ایران است که هر ساله در اردیبهشت ماه برگزار می‌شود. امسال و در بیست و هفتمین دوره نمایشگاه کتاب تهران دو هزار و سیصد ناشر داخلی در بخش‌های مختلف حضور دارند. هزار و دویست و نود ناشر در بخش عمومی، ششصد و بیست و سه ناشر در بخش دانشگاهی، دویست و هشتاد و سه ناشر در بخش کودک و نوجوان، صد و بیست و هشت ناشر در بخش آموزشی که نزدیک به دویست و شصت و هشت هزار عنوان کتاب در نمایشگاه عرضه می‌کنند. در بخش ناشران خارجی هم صد و سی و هفت هزار عنوان کتاب عرضه می‌شود. هر چند با توجه به تحریم‌های اقتصادی، شرکت‌های انتشاراتی آمریکا و بیشتر کشورهای اروپایی در نمایشگاه غایبند در عوض، کشورهایی چون ژاپن، روسیه، قطر، افغانستان، ونزوئلا، مکزیک، عمان و چین حضور دارند.
پروژه جمع آوری کتاب کلید خورد
هر ساله در نمایشگاه کتاب توسط کمیته رسیدگی به تخلفات ناشران از نمایشگاه جمع آوری می‌شوند. امسال هم ظاهرا تدبیر دولت یازدهم در این زمینه کارساز نبوده و تعدادی کتاب از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران جمع آوری شدند. به گزارش مهر رئیس کمیته رسیدگی به تخلفات ناشران روز گذشته ۱۵ اردیبهشت ماه از محرومیت ۱۳ ناشر از حضور در تمامی نمایشگاه‌های کتاب استانی در سال ۹۳ و حضور در نمایشگاه کتاب تهران در سال ۹۴ خبر داد. همچنین به گفته امیرزاده در ۵ روز اول نمایشگاه کتاب تهران ۱۲ عنوان کتاب غیرمجاز جمع آوری شده است.
امیرزاده با اشاره به تقویت ابعاد نظارتی به منظور آنچه حفظ منافع مشترک مصرف کنندگان اصلی کتاب‌ها و نیز ناشران قانونمدار خواند، گفت: «هیات رسیدگی به تخلفات ناشران ماموریت پیدا کرد که با جدیت و قاطعیت و بر پایه منطق و استدلال و مستندات روشن، در این خصوص اقدام کند. به گفتی وی تا روز ۱۴ اردیبهشت ۲۲ رای در هیات رسیدگی به تخلفات ناشران صادر شده که از این تعداد ۱۵ رای برای اجرا ابلاغ شده و مابقی نیز در فرآیند ابلاغ قرار گرفته است».
رئیس کمیته رسیدگی به تخلفات ناشران سپس با تشریح موارد تخلفات یاد شده گفت: «در بخش ناشران داخلی ۲۰ مورد رای صادر شده و دلیل تخلفات صورت گرفته هم عمدتاً ناظر بر ارایه کتب سایر ناشرین، ارایه کتب بدون مجوز نشر و یا بدون مجوز اعلام وصول و نیز عرضه کتاب‌هایی که سال انتشار آن‌ها به قبل از سال ۸۷ بر می‌گردد».
به گفته وی و بنا بر آرای صادره، ۱۳ ناشر از حضور تمامی نمایشگاه‌های استانی کتاب در سال ۹۳ و نیز از حضور در بیست و هشتمین نمایشگاه بین المللی کتاب در سال ۹۴ محروم شدند و ۷ ناشر دیگر به تذکر، توبیخ و درج تخلف در پرونده و همچنین جمع آوری آثار غیرمجاز از غرفه‌شان محروم شدند.
امیرزاده همچنین از جمع آوری ۱۲ عنوان کتاب که عمدتاً از بخش ناشران عمومی (شبستان) خبر داد و گفت: «این کتاب‌ها عموماً یا مجوز نشر نداشته و یا مجوز اعلام وصول نداشته».
وی همچنین از تعطیلی یک تا دو روزه غرفه برای ناشران متخلف در نمایشگاه جاری خبر داد و در عین حال گفت: «با توجه به عرضه بیش از ۳۰۰ هزار عنوان کتاب در نمایشگاه کتاب تهران، ۱۲ عنوان کتاب که جمع آوری شده‌اند رقم بسیار ناچیزی است و این نشانه رعایت ضوابط نمایشگاه از سوی ناشران است».
نارضایتی ناشران عرب
خبرگزاری تسنیم روز گذشته طی گزارشی از نارضایتی ناشران عرب نمایشگاه کتاب تهران خبر داد. این گزارش می‌نویسد کافی است یک‌بار در سالن بخش عربی قدم بزنید تا متوجه شوید که ناشران حاضر در این سالن با وجود گذشت شش روز از افتتاح نمایشگاه با مشکلات متعددی مواجه هستند. بسیاری از این ناشران از کارتن‌های کتاب خود به عنوان میز استفاده می‌کنند و اگر پای درد دل آن‌ها بنشینید متوجه می‌شوید که این تنها مشکل ناشران می‌ه‌مان نیست.
روز اول نمایشگاه روز پرکار ناشران عربی بود. آن‌ها از همان ساعت‌های اولیه مشغول چیدن غرفه‌ها و تهیه تجهیزات ابتدایی بودند. این در حالی است که عمده ناشران در شبستان غرفه‌های خود را آماده و منتظر مخاطبان خود بودند. شیخ حسن خلیفه، مسئول انتشارات دار الولاء، یکی از مشکلات این دوره را تحویل دیرهنگام غرفه‌ها به ناشران می‌داند و می‌گوید: «روز اول با مشکلات متعددی مواجه بودیم. ما باید تازه غرفه‌های خودمان را پیدا می‌کردیم و بعد به دنبال تجهیزات اولیه مانند میز و… می‌رفتیم. او دوره پیشین نمایشگاه را با برنامه تر از دوره جاری می‌داند و معتقد است: نمایشگاه در دوره بیست و پنجم بهتر از این دوره بود. نظم و برنامه بهتری داشت».
محمدرضا صوفی‌آبادی، مسئول بخش اجرایی سالن عربی، در رابطه با انتقاد غرفه‌داران در خصوص وضعیت فعلی به تسنیم گفته است: «درخواست ما برای این دوره نمایشگاه فضایی به وسعت ۸ هزار متر بوده است، اما در نهایت فضایی که در اختیار بخش اجرایی برای برپایی سالن قرار گرفت، ۶ هزار و ۵۰۰ متر بوده است. همین امر باعث شده تا به تبع فضای کمتری در اختیار ناشران قرار بگیرد».
او ادامه می‌دهد: ما در سال جاری با ۵ درصد افزایش تقاضا از سوی ناشران عرب‌زبان مواجه بودیم. از آنجا که همه این ناشران دوست دارند تا در نمایشگاه شرکت کنند و حس رقابتی به ناشران دیگر دارند، سعی کردیم که به همه غرفه‌ای اختصاص دهیم.
«کتاب برای همه» در نمایشگاه
طرح «کتاب برای همه» توسط یک موسسه خیریه در نمایشگاه کتاب تهران در حال اجرا است. طرحی که هدف از آن اینگونه اعلام شده است: «کتابهای خوانده شده دوباره جان می‌گیرند».
علی کریمی مدیر روابط عمومی موسسه خیریه مهی گیتی در گفتگو با خبرنگاران با اشاره به فعالیت‌های این موسسه از جمله ساخت ۸۰ مدرسه در مناطق محروم سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و نیز اجرای طرح «رایانه برای همه» که طی آن ۱۳۰۰ دستگاه کامپیو‌تر مستعمل و دست دوم، پس از ارتقا به مدارس مناطق محروم اهدا شد، از اجرای طرح «صندوق اهدای کتاب» در نمایشگاه کتاب تهران خبر داد و گفت: ما در دومین گام و در طرح «کتاب برای همه» شیوه‌ها و برنامه‌های متعدد و متنوعی را برای اجرا در نظر داریم. در این طرح مردم به جای اینکه پول، کتاب به صندوق می‌اندازند و ما هم این کتاب‌ها را به مناطق محروم ارسال می‌کنیم.
به گفته وی، صندوق کتاب با هدف «ایرانی عاری از فقر و تبعیض فرهنگی» در مراسمی در غرفه ۴۲ سالن ۲۲ بخش ناشران کودک و نوجوان بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران و با حضور شاعران و ترانه‌سرایانی ساعد باقری و سهیل محمودی گشایش یافته است.
کریمی اضافه کرد: کتابهای اهدا شده در این طرح، می‌تواند هم شامل کتابهای نو باشد و هم کتابهای خوانده شده و دست دوم (اما سالم). ما قصد داریم با نصب صندوق اهدای کتاب در مکان‌های عمومی، اقشار مختلف به ویژه دانش‌آموزان، دانشجویان و طبقات فرهنگی جامعه را به اهدای کتابهای خود به مدارس مناطق محروم کشور ترغیب کنیم.
“تبلیغات نامربوط” در نمایشگاه کتاب
به نظر می رسد تبلیغات نمایشگاه کتاب برخلاف انتظار به حوزه نشر، کتاب و کتابخوانی خلاصه نشده است و تبلیغات شرکت های لوازم بهداشتی و آرایشی با اعتراض برخی اهالی فرهنگ مواجه شده است. خبرگزاری دانشجو در گزارشی در اینباره می‌گوید هرساله همزمان با برگزاری نمایشگاه کتاب تبلیغات متنوعی به چشم می‌خورد و البته بر حجم این تبلیغات سال به سال نسبت به سال گذشته افزوده می‌شود. گذشته از تبلیغ و فروش خوراکی‌ها و مجسمه‌ها و وسایلی عجیب و غریب در نمایشگاه که هیچ ربطی به کتاب ندارند در حاشیه تبلیغات بعضا تبلیغات عجیبی دیده می‌شود.
اما سوال اصلی اینجاست که آیا نمایشگاه کتاب مکان مناسبی برای اینگونه تبلیغات است؟ و چه کسانی نسبت به این تبلیغات پاسخگو هستند؟ بعضا تبلیغات و بیلبوردهایی در نمایشگاه به چشم می‌خورد و جالب‌تر اینکه در نمایشگاه کتاب برای لوازم آرایشی بهداشتی هم تبلیغ می‌کنند!
در بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب یکی از تبلیغات عجیب نصب یک بیلبورد تبلیغاتی لوازم آرایش بر بام شبستان مصلی و بخش سالن کتابهای عمومی است. در این بیلبورد تبلیغاتی عکس یک لوازم آرایش از یکی از مارک‌های معتبرجهان نصب شده است.
حال اینکه هدف این تبلیغ آن هم در نمایشگاه کتاب تهران چیست نمی‌دانیم؟ اما به هرحال آیا نمایشگاه کتاب می‌تواند فضای مناسبی برای اینگونه تبلیغات باشد؟ با این وضع در سال‌های آینده قطعا باید شاهد حجم بیشتری از تبلیغات این چنینی در نمایشگاه باشیم. نمایشگاهی که همه چیز نا مربوطی به حوزه کتاب و نشر در آن دیده می شود.
