عکس از ایسنا
خبرگزاری ایسنا روز گذشته طی گزارشی در مورد مد در ایران نوشته است: «بعد از انقلاب اسلامی مد لباس، مسیر طبیعی خود را طی نکرد. بعد از انقلاب اسلامی و اجباری شدن حجاب برای زنان مد و لباس مسیری دیگر را آغاز کرد».
ایسنا با نادیده گرفتن این موضوع که با انقلاب ۵۷، فشارها و محدودیت های اجتماعی همزمان با محدودیت های فرهنگی و سیاسی از سوی حاکمیت اسلامی شدت گرفت می گوید: «البته بعد از انقلاب، ارزش‌هایی مانند ساده‌پوشی هم رایج شد و حوادثی مانند جنگ پرداختن به موضوعی مانند مد را به حاشیه راند. لباس زنان آن دوران چادر شد و مردان نیز شلوارهای پارچه‌ای گشاد و پیراهن های ساده می‌پوشیدند. لباس زنان در این سالها به مانتو و چادر و لباس مردان به شلوارهای پارچه‌ای گشاد و پیراهن‌های ساده تغییر یافت».
این گزارش در ادامه می افزاید: «بعد از پایان جنگ به تدریج در لباس پوشیدن مردم هم تحولاتی ایجاد شد. استفاده از جین، مانتوهای کوتاه شده و تنگ باب شد و در دهه‌ی هفتاد با لباس‌هایی که مغایر با هنجارهای جامعه بودند برخورد می‌شد. البته جلوگیری از پوشیدن لباس‌هایی که با هنجارهای جامعه مغایرت دارد تا کنون نیز ادامه دارد». ایسنا بدون ریشه یابی صحیح با انداختن مسولیت بر دوش غرب و تهاجم فرهنگی این گزارش را به پایان می رساند در حالی که
این در حالی است که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان جامعه امروز ایران جامعه تضادها و تناقض‌هاست. جایی که مردم با وجود اینکه برای تامین احتیاجات اولیه و اساسی‌تر‌شان با مشکلات مالی روبه‌رو هستند، هزینه‌های هنگفتی را صرف خرید کفش و لباس‌هایی می‌کنند که از نگاه دیگران چندان ضروری به نظر نمی‌رسد.
مفهوم مد و مدگرایی
در طول تاریخ بشری مد هماره وجود داشته و منحصر به عصر حاضر نمی باشد. مد همیشه در چارچوب های تفکرات فرهنگی ظهور نموده ودر جوامعی که دارای اندیشه های عمیق و استوار تر بوده اند کمتر رسوخ یافته اما در جامعه هایی که دارای اعتقادات و تفکرات اصیل و معنوی نبوده اند بیشتر رخنه کرده است. البته مد همیشه آسیب زا نیست و موجب پیدایش نارسایی های فرهنگی و اجتماعی نمی گردد، بلکه گاهی به عنوان تجارب و دستاورد های بشری موجب پر باری و توسعه فرهنگ وتمدن جوامع مختلف گردیده، باعث زینت صوری و ظاهری زندگی مردمان خواهد بود. واژه مد واژه ای فرانسوی است و در زبان فرانسه به معنی طرز ، اسلوب ، عادت ، شیوه ، سلیقه ، روش ، رسم و باب روز آمده است .
Mode از ریشه لاتین modus گرفته شده است . این واژه پس از جنگ جهانی اول ، به دنبال نفوذ تمدن غرب ، وارد زبان فارسی شد. و در اصطلاح ، عبارت است از روش و طریقه ای موقتی که بر اساس ذوق و سلیقه افراد یک جامعه و سبک زندگی از جمله شکل لباس پوشیدن و… را تنظیم می نماید .
نکته قابل تأمل در این تعریف ، موقتی بودن رفتار است ، بنابراین می توان گفت مد به تغییر سلیقه ناگهانی و مکرر همه یا بعضی از افراد یک جامعه اطلاق می شود. فرهنگ دهخدا نیز مد را اینگونه تعریف می کند : «لغتی فرانسوی به معنی روش و طریقه موقت که طبق ذوق و سلیقه اهل زمان ، طرز زندگی و لباس پوشیدن و غیره را تنظیم می کند . شیوه متداول و باب زمان در شئون زندگی اجتماعی را مد گویند» .
ورود طراحی لباس به ایران
مد روز در سبک اروپایی اواخر دوره قاجار به ایران آمد. در زمان سلطنت ناصرالدین شاه به واسطه نفوذ دخترش تاج‌السلطنه که تحصیل‌کرده بود و از آزادی زنان ایرانی پشتیبانی می‌کرد، این مساله تسهیل شد. به طوری که می توان تاج السلطنه را اولین طراح مد لباس های ایرانی- اروپایی دانست. او در خاطراتش از لباس‌هایی سخن به میان آورد که در سبک و رنگ‌های روشن تجلی اروپایی‌ها بود. همچنین حدود سال ۱۹۰۰ با لباس اروپایی تنگ چسبان پارچه‌ای و گیسوان پوشانده نشده‌اش مدل نقاشی شد.
لباس زنان دربار، اوایل ترکیبی از نیم تنه (ژاکت)های تنگ با آستین‌های بلند با شلواری که به شکل زنگوله تا زانو‌ها می‌رسید، همه ساخته شده از پارچه زربفت ابریشمی و مخمل بود. یک شال معمولا صورت را در بر می‌گرفت و زیر چانه گره زده می‌شد. بسته به وضعیت پوشنده لباس مقدار زیادی از جواهرات آویخته می‌شد.
تغییرات در لباس‌های سنتی بصورت تدریجی از اواسط قرن نوزدهم شکل گرفت و شامل شلوارهای کوتاه‌تر، و دامن‌هایی در اندازه و ضخامت مختلف بود که روی شلوارهای تنگ یا جوراب‌های نازک پوشیده می‌شد. معرفی جامه اروپایی به زنان دربار تدریجی بود و از اواخر قرن نوزدهم شروع شد که شامل انطباق با سبک سنتی است.
برای نمونه کت‌ها با دکمه بسته شدند و خط یقه V شکل داشتند. لباس‌های بلند با کمر تنگ و دامن‌های زخیم که زیر کت پوشیده می‌شد. شنل‌ها روی کت پوشیده می‌شد و برخی مواقع رداهای طرح اروپایی به جای چادر در لباس‌های بیرون از خانه استفاده می‌شد. به مرور زمان و تا سال ۵۷ صنعت مد و طراحی لباس در ایران کماکان تحت تاثیر مد روز اروپا بود و طراحان ایرانی ابتکاری برای استفاده از الگوی پوشش های سنتی و محلی ایرانی بکار نمی بردند.
مدگرایی در ایران امروز
شاید در هیچ کجای دیگر دنیا و حتی در خیابان‌های پاریس، لندن و یا نیویورک هم نتوان به اندازه تهران و برخی دیگر از شهرهای بزرگ ایران، دخترها و پسرهای جوانی را دید که بر اساس آخرین مدل‌های مد جهان لباس پوشیده‌اند. بسیاری از کارشناسان معتقدند محدودیت‌های اجتماعی، عدم آزادی در پوشش، نبود فضاهای مناسب برای گذراندن اوقات بی‌کاری و نبود آزادی‌های لازم برای بیان درونی افراد در قالب هنرهای مختلف، منجر به این می‌شود که انرژی جوانان در زمینه‌هایی چون مد و مدگرایی بیشتر متمرکز شود.
در تحلیلی روان شناختی نوعی از « تعلق گروهی » ، « نوجویی » ، « تنوع طلبی » و گرایش جوانان به « امروزی شدن » مشهود است و کاملاً یک پدیده ی طبیعی و ناهنجار درجهت ارضای این نیازها محسوب می شود. به اعتقاد کارشناسان مدگرایی بدون تفکر و منطق اشتباه است و مدگرایی احساسی و لجام گسیخته، هویت ما را از بین می برد. جامعه ایرانی جامعه ای مدگرا می باشد که گاهی آنچنان دچار افراط در این زمینه می شود و جوانی که در این عرصه پا می گذارد به نوعی خود فراموشی فرهنگی و اصالتی می رسد.
برخورد امنیتی با پوشش
گفتنی است دولت و نیروهای انتظامی با امنیتی کردن مساله پوشش و برخوردهای خشن و غیر منطقی با این پدیده سبب شده اند که عکس العمل شدیدتری از سوی جامعه بگیرند و در واقع خود عاملی برای بوجود آمدن پوشش هایی غیر معقول و فراگیر در باشند.
از سوی دیگر یکی از عواملی که طراحی لباس در ایران را با چالش روبرو کرد، همان فشارها و تزریق الگوهای پوشش اجباری به جامعه پس از انقلاب ۵۷ بود. ایجاد الگوهای غیر موجه که ایسنا در گزارش خود آن را به عنوان دستاوردی در ساده زیستی مردم مطرح می کند، عاملی شد که تکامل و شکوفایی حرفه طراحی لباس در ایران برای سالها معلق بماند.
به طور مثال تا سالها پوشش زنان ایرانی روپوش هایی ساده و خلاصه شده در چهار رنگ مشکی، خاکستری، سورمه ای و قهوه ای بود. پس از بیش از یک دهه بود که روپوش هایی با رنگ ها و مدل هایی متنوع تر وارد بازار شد. در واقع اگر همان سالهایی که مسوولان و دولتمردان به فکر سرکوب اجتماع بودند، به ریشه های فرهنگی در پوشش ایرانی توجه می کردند و آن را ملاک قرار می دادند این سردرگمی فعلی را پیرامون مدگرایی و پوشش شاهد نبودیم. کما اینکه در سالهای اخیر طراحی لباس ها به ویژه روپوش های زنانه به سمت طرح هایی با محتوای فرهنگی و سنتی ایرانی رفته اند و حالب اینجاست که لباس مد روز با نشانه‌های ایرانی مورد استقبال عمومی قرار گرفته است.
اکنون شاهدیم حاکمیت ایران با چند دهه مقاومت و برخودهای نظامی و امنیتی در نهایت استفاده از الگوهای فرهنگی و سنتی ناب ایرانی در صنعت مد و طراحی لباس را متوجه شده و در آغاز دهه‌ی نود، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بعد از سی‌دو سال، تصمیم گرفت مد لباس را به رسمیت بشناسد. این وزارت‌خانه در کنار برگزاری جشنواره‌ی سینما، تئاتر، هنرهای تجسمی فجر اقدام به برگزاری جشنواره‌ی بین‌المللی مد و لباس فجر کرد و آن را به عنوان یک هنر شناخت. به گفته مسوولین تاکید این وزارت‌خانه به طراحی مد و تولید لباس‌هایی منطبق با معیارهای ایرانی و به کارگیری پتانسیل موجود در طرح‌های لباس اقوام مختلف ایران است. این در حالیست که هنوز برخورد نظامی و پلیسی با نوع پوشش به جای فرهنگ سازی از سوی حاکمیت وجود دارد.
