سال ۹۲ برای حیات وحش ایران سالی پرحادثه بود و در ماههای گذشته تقریبا هر هفته اخباری دردناک از شکار غیر مجاز گونه‌های جانوری کمیاب را شاهد بودیم. در این میان انتشار این اخبار در شبکه‌های مجازی واکنش کاربران را نیز در پی داشت و همین اطلاع رسانی‌ها باعث شد مسوولین مجبور به فکر تجدید نظرهایی در قوانین شکار و رعایت سختگیرانه‌تر قوانین باشند. با توجه به تنوع اقلیمی گسترده‌ای که در ایران داریم، کشورمان یکی از متنوع‌ترین ساختارهای حیات وحش دنیا را میزبانی می‌نماید. شناسایی بیش از ۱۱۴۰ گونه جانوری شامل ۱۹۶ گونه انواع پستانداران، ۵۳۰ گونه انواع پرندگان که خود به تنهایی معادل کل گونه‌های شناسایی شده در قاره اروپا و دو سوم گونه‌های شناسایی شده در خاور میانه را شامل می‌گردد، ۲۲۷ گونه انواع خزندگان، ۲۰ گونه انواع دوزیستان و ۱۷۴ گونه انواع مختلف ماهیان آبهای داخلی خود سندی‌ست بر تنوع زیستی حیات وحش کشورمان. اما از سویی دیگر توجه به این نکته ضروریست که ۷۴ گونه از انواع مختلف جانورانی که در کشور ما شناسایی شده‌اند، در فهرست قرمز رنگ IUCN قرار دارند، یعنی اگر در امر حفاظت از آن‌ها سستی کنیم به سرنوشت شیر بیشه ارژن و ببر جنگل‌های مازندران دچار خواهند شد.
امید به تدبیرهای مسوولین
هر چند عملکرد دولت یازدهم پیرامون حفاظت از حیات وحش ناموفق به نظر می‌رسد و در ماههای گذشته با گزارش‌های مختلفی مبنی بر شکار غیر مجاز حیوانات در ایران روبرو بوده‌ایم؛ اما سازمان حفاظت از محیط زیست برای عبور از بحران تدبیرهایی اندیشیده است. در همین زمینه مسعود علیخانی، مدیر کل اداره حفاظت و مدیریت صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست اسفند ماه سال جاری و در با بیان اینکه با نظر رییس سازمان حفاظت محیط زیست اتاق فکری از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها با تخصص‌های علوم محیط زیست، اکولوژی، مدیریت محیط زیست، اخلاق، جامعه‌شناس، اقتصاد‌دان و کسانی که درحوزه امنیت صاحب نظر هستند تشکیل شده است گفت: احتمال قائل شدن استراحت برای حیات وحش کشور بسیار بالاست که تا چند روز آینده نتیجه آن را اعلام می‌کنیم تا شکار و صید برای مدتی متوقف شود.
این در حالیست که امسال میان تعداد مجوزهای شکار صادرشده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست و تعداد حیوانات شکارشده، فاصله بسیاری وجود داشت. وقوع ۴۶۱۰ مورد شکار غیرمجاز، زنده‌گیری، آماده به شلیک و شکار طی ۹ ماهه اول امسال در حالی است که معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید تنها ۳۵۷ مجوز شکار از سوی این سازمان صادر شده است. به گزارش ایسنا، احمدعلی کیخا در همایشی که به مناسبت روز جهانی حیات وحش در سالن اجتماعات سازمان حفاظت محیط‌زیست برگزار شده بود، گفت: طی ۹ ماهه اول امسال ۱۰۵۰ فقره شکار پرنده و ۷۲ هزار صید غیرمجاز داشته‌ایم. علاوه بر آن ۳۸۹۷ سلاح مجاز و غیرمجاز جنگی از متخلفان گرفته شده است. ا
گفتنی است در مجلس هم برخی به عمق فاجعه‌ای که در انتظار حیات وحش ایران است پی برده و پیرامون آن به اظهار نظر می‌پردازند. عضو هیئت رئیسه فراکسیون محیط زیست مجلس گفت: متاسفانه قوانین موجود در برخورد با شکارچیان غیرمجاز بازدارنده نیست و قوانین نیاز به بازنگری دارد. کمال الدین پیرموذن با تاکید بر حفظ امنیت جانی محیط بانان افزود: برخورد جدی دستگاه‌های مربوطه با تخلفات شکارچیان غیرمجاز که منجر به مجروح شدن و یا مرگ محیط بانان میشود، ضرورت دارد.
پیرموذن با اشاره به مجروح شدن دو محیط‌بان گلستانی ضمن ابراز تأسف از این حادثه تصریح کرد: این محیط بانان برای حفظ محیط زیست در درگیری با شکارچیان غیرمجاز مجروح شده‌اند و مسئولان باید با قاطعیت با این موضوع برخورد کنند. وی با بیان اینکه باید تدابیر ویژه برای برخورد با شکارچیان غیرمجاز در نظر گرفته شود، افزود: متاسفانه در برخورد با شکارچیان غیرمجاز خلأهای قانونی وجود دارد و سخت گیری‌هایی که میشود مانع تکرار این حوادث نیست.
عدم نظارت بر مناطق حفاظت شده
بر پایه آمار موجود، در سال ۱۳۵۶ حدود پنج میلیون هکتار از مساحت ایران در قالب ۱۳ پارک ملی، ۲۷ پناهگاه حیات‌وحش، ۲۳ منطقه حفاظت شده و دو اثر طبیعی-ملی مورد حفاظت قرار داشت.
بر اساس آماری که سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال جاری اعلام کرده حدود ۱۷ میلیون هکتار از مناطق ایران حفاظت می‌شوند که ۳۵ پارک ملی، ۴۴ پناهگاه حیات‌وحش، ۱۶۶ منطقه حفاظت شده و ۳۵ اثر طبیعی-ملی را در بر می‌گیرد.
هر چند وسعت این مناطق خلال سال‌های ۵۶ تا ۹۱ حدود سه و نیم برابر افزایش داشته است اما نیروی انسانی حفاظت کننده این مناطق اضافه نشده، برخی مناطق ارزش حفاظتیشان را نیز از دست داده‌اند و در مناطقی حیات‌وحش ۱۰۰ درصد نابود شده است.
شگفت‌انگیز اینکه پس از ۵۰ سال حفاظت از عرصه‌های طبیعی کشور و صرف هزینه‌های مالی و جانی (۱۱۳ محیط‌بان شهید و ۳۰۰ محیط‌بان جانباز) ، برخی مناطق حفاظت شده ارزش‌های بوم‌شناختی خود را از دست داده‌اند.
از سوی دیگر وضعیت حیات‌وحش نیز در ایران مانند مناطق حفاظت شده، اسفبار است. بر پایه اطلاعات رسانه‌ای شده و در دسترس، شمار جانوران وحشی در بعضی مناطق به طرز چشمگیری در دو مقطع ۱۳۵۶ و ۱۳۷۶ به شدت (و در برخی موارد تا ۱۰۰ درصد) افت داشته است. به عنوان مثال، آماربرداری سازمان محیط زیست در سال ۱۳۵۶ نشان داد که ۲۰۰ گونه کمیاب گور ایرانی در پارک ملی کویر زندگی می‌کردند.
در هر حال به نظر می‌رسد آمار حیات‌وحش در ایران به راحتی در دسترس علاقمندان و پژوهشگران قرار نمی‌گیرد اما مروری بر اخبار رسانه‌ها وضعیت رو به احتضار حیات‌وحش کشور را به تصویر می‌کشد. کشته شدن دست کم ۱۲پلنگ از ابتدای سال‌جاری تا کنون تنها گوشه‌ای از آن تصویر است.
در پایان گفتنی است حفاظت از حیات وحش ایران برنامه‌ای چند وجهی است که ضروری به نظر می‌رسد اما «قانون» به تنهایی قادر به پیشبرد این برنامه نخواهد بود بلکه پیش از قانون، «مشارکت مردمی» خصوصا از سوی جوامع محلی و شکارچیان مجاز و غیرمجاز است که اجرای چنین برنامه‌ای را عملی می‌سازد؛ ناگفته پیداست که «اعتماد سازی» رکن اصلی مشارکت مردمی است.
