چندیست که خبرهایی در مورد توافق جدید نفتی میان ایران و روسیه به گوش می رسد و متعاقبا واکنش های بسیاری در میان خبرگزاری ها و کارشناسان این حوزه مطرح شده است.
ظاهر قضیه بیانگر واگذاری روزانه نیم میلیون بشکه نفت ایران به روسیه و واردات کالاها و تجهیزات روسی است. وارداتی که به گفته برخی کارشناسان و منتقدان، با توجه به حجم بالای آن می تواند زمینه را برای وابستگی بیشتر به واردات و در نتیجه ضرر و زیان شرکت های داخلی و تولید کنندگان تجهیزات و خدمات ایرانی به همراه داشته باشد.
از سوی دیگر وابستگی به فروش نفت با این حجم به کشوری مانند روسیه، با توجه به سابقه تاریخی سیاست های این کشور در ایران، می تواند عواقب وخیمی را نیز برای کشور و دولت به همراه داشته باشد.
از آنجایی که بارها روسیه در قطعنامه های مهم سازمان ملل در برابر محکومیت ایران و اتخاذ تصمیم های تنبیهی سکوت کرده است و با توجه به عدم فروش تسلیحات معروف به سیستم دفاعی موشک اس ۳۰۰ به ایران، این کشور بارها نشان داده که در مواقع لزوم ایران را به حال خود رها کرده و حاضر نیست تا در قبال وابستگی تجاری خود به قدرت های اقتصادی و سیاسی جهان، منافع ایران را در نظر بگیرد.
البته باید به موارد فوق، سود بالای روسیه در قبال این قرار داد و ضرر بسیار ایران را هم اضافه کرد. چرا که این کشور در ادامه سیاست های فروش انرژی به قاره بزرگ اروپا و تثبیت جاگاه بین المللی خود، قصد دارد تا با چنین قراردادی، نفت ایران را با نفت اورال خود مخلوط کرده و با تأسیس بزرگترین خط لوله نفت جهان، میزان فروش نفتی به اروپا را افزایش داده و به مرور جایگاه ایران را در بازار مشتریان اروپایی تنگ کند. منافعی که در دراز مدت حتی به ضرر بازار نفت ایران خواهد بود.
از سوی دیگر کارشناسان بر این عقیده اند که روسیه با اینکار، نظام سیاسی ایران را بیش از پیش به سیاست ها و برنامه های آتی خود در منطقه و جهان وابسته کرده و به مرور در دیکته کردن منافع خود به ایران و همراه کردن کشور در برابر شلوغی صحنه سیاست موجود علیه ایران در جهان مشکلات کمتری داشته باشد.
این نکته را هم باید در نظر گرفت که در شرایطی که توافق ژنو در حال پیگیری است و احتمال کاهش فشارها بر ایران بیش از پیش مطرح شده است، انجام چنین قراردادی به هیچ وجه برای کشور مفید نبوده و این تنها بیانرگ فرصت طلبی روسها از یک سو و احمال و ضعف مدیریت سیاسی و اقتصادی ایران از سوی دیگر خواهد بود.
با این حال فرصت پیش روی ایران در توافق هسته ای پیش رو، شاید بتواند همراه با تدبیر بیشتر مسوولان ، کشور را از موقعیت فعلی به موقعیتی بهتر و بدون وابستگی به کشورهای بدسابقه در عرصه بین المللی همچون روسیه برساند.
تلاش روسها برای عقد قرار داد
روز گذشته خبرگزاری دانشجویان ایران، در خبری مربوط به احتمال توافق جدید نفتی میان ایران و روسیه که بر اساس آن ایران روزانه نیم میلیون بشکه نفت در مقابل کالا، تسلیحات و تأسیس یک راکتور جدید هسته ای خواهد فروخت، به انتقاد دولت آمریکا با این قرارداد و تلاش روسها برای انجام آن پرداخت.
به نوشته این خبرگزاری، روسیه از انتقاد‌های ایالات متحده در خصوص قرارداد جدید نفتی با ایران، اظهارنارضایتی کرده است. این انتقاد‌ها در حالی صورت می‌گیرد که ایران با هند نیز قرارداد مشابهی دارد.
بنابراین گزارش، با محتمل‌تر شدن یک توافق نهایی مشترک میان ایران و غرب در زمینه‌ی برنامه هسته‌ای ایران، یک رقابت سیاسی میان کشورهای مختلف با هدف دستیابی به بازار داخلی ایران به وجود آمده است. در این میان روسیه، علاقه‌مند به توافق با ایران در زمینه‌ی همکاری‌های نفتی است.
گله روسها از تهدید آمریکایی ها
با این حال مقامات رسمی روسیه اعلام کرده‌اند که ایالات متحده در تلاش است تا روسیه را از تشدید روابط اقتصادی با ایران منصرف کند. این فشار از سوی ایالات متحده، شامل تهدید موسسات مالی و شرکت‌های روسی در صورت شرکت در هرگونه قرارداد با ایران به تحریم اقتصادی می‌شود.
به نوشته ایسنا، در حال حاضر مسکو و تهران در حال مذاکره در خصوص امکان تحویل روزانه ۵۰۰ هزار بشکه از این کشور به روسیه، در مقابل واردات کالا و تجهیزات روسی هستند. رویترز اولین خبرگزاری بود که از این قرارداد قریب‌الوقوع خبر داد.
براین اساس، کاخ سفید، شورای امنیت و وزارت خارجه آمریکا، متفق‌القول مخالف این قرارداد هستند و اعلام کرده‌اند که قرارداد ایران و روسیه در تناقض با تحریم‌های علیه ایران و توافق موقت این کشور با قدرت‌های جهانی در زمینه‌ی برنامه هسته‌ای است.
ایسنا در ادامه گزارش خود می افزاید:”اما در مقابل، دولت روسیه با این موضع آمریکا موافق نبوده و هرگونه تحریم علیه ایران را غیرقانونی قلمداد می‌کند و همچنین معتقد است که توافق صورت گرفته در زمینه‌ی هسته‌ای هیچ‌گونه ارتباطی با همکاری اقتصادی ایران و روسیه ندارد. یک مقام دولتی روسیه که نمی‌خواست نامش فاش شود، بیان کرد که این قرارداد در تضاد با تحریم‌ها و توافق ژنو نیست و اظهارات مقامات آمریکایی غیرمعقول به نظر می‌رسد. این منبع آگاه همچنین اشاره کرده که مخالفت ایالت متحده در حالی است که این کشور در خصوص قرارداد مشابه ایران با هند، موضوع مشابهی را اتخاذ نکرده است.”
قراردادی مشابه با هند
به نوشته این خبرگزاری، اخیرا روزنامه «هندوستان تایمز» گزارش کرده است که تهران و هند به مذاکرات خود در زمینه‌ی پروژه خط لوله گازی به اعتبار چندین میلیارد دلار ادامه داده‌اند و این پروژه در ارتباط با صادرات گاز ایران به هندوستان است.
این روزنامه همچنین از همکاری شرکت‌های هندی در گسترش یک میدان گازی ایران خبر داده است که در ابتدا این طرح با وجود مخالفت‌هایی در خصوص احداث خط لوله‌ای بود که گاز را از طریق پاکستان به هند منتقل می‌کرد. در حال حاضر و براساس اظهارات مقامات رسمی ایران و هند، هر دو طرف علاقه‌مند به عقد قراردادی هستند که به انتقال گاز از طریق خط لوله‌ای از طریق دریای عمان می‌پردازد. تاکنون هیچ‌گونه اظهارنظری از سوی واشنگتن در خصوص خط لوله ایران و هند صورت نگرفته است.
دلسوزی روسها برای ایران و آمریکا!
یک منبع رسمی روسی با اشاره به اینکه ایران کمترین سود را در زمینه‌ی توافق هسته‌ای می‌برد، گفته است: “اگر روسیه در خصوص قرارداد با ایران به نتیجه برسد، فشار‌های اقتصادی بر ایران کمتر خواهد شد و این قرار داد از هماهنگ نبودن شش قدرت جهانی و اختلاف میان آنها خبر می‌دهد.”
به نوشته ایسنا، ولادمیر اورلو رییس مرکز مطالعات سیاسی PIR روسیه از دو دلیل برای مخالفت آمریکا با قرارداد ایران و روسیه نام می‌برد.
اول اینکه کاخ سفید احساس می‌کند که هرگونه حضور روسیه در ایران، از جمله حضور اقتصادی، نظامی و فنی در حال حاضر و پیش از حصول توافق نهایی هسته‌ای با ایران، موجب بروز اتفاقات بسیار بدی در کنگره و بروز خطراتی برای توافق هسته‌ای می‌شود و این در حالی است که قرارداد ایران با هند، چنین واکنشی را از سوی کنگره آمریکا به همراه نداشته است.
علاوه بر این، آمریکا نمی‌خواهد که روسیه جایگاه خود را در ایران تحکیم بخشد، براساس گزارش این منبع روسی، این‌گونه برخوردها از سوی آمریکا در تضاد با قول دولت این کشور به شرکت‌های بزرگ خود در زمینه‌ی روابط حسنه با ایران است.
ایسنا به نقل از اورلو افزود: “روسیه هرگز از کمک به کاخ سفید برای فائق آمدن بر مشکلات دولت این کشور با کنگره کوتاهی نخواهد کرد، اما این کمک دلیل بر ضربه‌زدن روسیه به خود نمی‌شود. قرار‌داد‌های نفتی ایران و روسیه نه تنها باید مورد تحسین واقع شود، بلکه این گام حرکتی است که دیر واقع شده است.”
بزرگترین قرارداد نفتی ایران در ابهام
از سوی دیگر نیز روزنامه دنیای اقتصاد در مطلب روز شنبه خود با اشاره به این توافق احتمالی زمان این پیشنهاد را قبل از توافق ژنو عنوان کرد و نوشت:” تحریم‌های نفتی، دارویی، بانکی، پولی، سرمایه‌گذاری و… در سال‌های اخیر راهکارهای مختلفی را پیش پای مسوولان کشور قرار داد تا به واسطه این روش‌ها بتوانند نیاز کشور را برطرف سازند. در این میان تهاتر نفت در برابر کالا و غذا آخرین پیشنهادی بود که قبل از توافق ژنو توسط تهران و مسکو مورد بررسی قرار گرفته است. براساس این روش قرار است روسیه در ازای دریافت روزانه نیم میلیون بشکه نفت از ایران به کشورمان کالا صادر کند.”
وابستگی بیشتر ایران به روسیه
به نوشته این روزنامه، این موضوع به معنای فروش ماهانه ۱۵ میلیون بشکه نفت است که بزرگترین معامله کشورمان در حوزه نفت محسوب می‌شود. هرچند وابستگی کشور را به واردات به همان نسبت تشدید می‌کند. البته این تصمیم روی موجودی ارزی کشور هم تاثیر مثبت دارد و نیازهای وارداتی کشور بدون خروج ارز از محل نفت تامین می‌شود، ولی به هرحال وابستگی به یک کشور خاص مشکلات ویژه‌ای دارد و می‌تواند این بار بازار ایران را به روسیه متکی کند؛ همان‌طور که مدت‌ها به واردات از چین وابسته شده بودیم و این مساله ضربه‌پذیری اقتصاد را افزایش خواهد داد.
بنابراین گزارش، آماده‌سازی پایانه نفتی بزرگ ایران در بندر نکا به‌منظور بارگیری نفت آغاز شده است. به تازگی اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور درباره جزئیات این مذاکرات گفت: “با روسها مذاکراتی برای مبادله حجم بالایی از منابع نفت و دریافت کالا در ازای آن مطرح کرده‌ایم.”
منافع ایران در قبال منافع روسها
دنیای اقتصاد در ادامه با مقایسه منافع ایران و روسیه در این قرارداد در اشاره به منافع کوتاه مدت ایران نوشت:”با این تصمیم دولت ایران مقدار قابل توجهی از نیاز وارداتی خود را که در خلال سال‌های اخیر به واسطه تحریم متوقف شده بود یا به کندی و با هزینه‌های زیاد صورت می‌گرفت، تامین می‌کند. باید گفت این قرارداد قدرت چانه زنی ایران را به شدت در موضع هسته‌ای بالا می‌برد. این در حالی است که میزان صادرات نفت کشور نیز در حدود ۵۰ درصد افزایش خواهد یافت؛ هرچند طبق توافق ژنو ایران سطح صادرات را باید در مقدار کنونی آن ثابت نگه دارد.”
روزنامه فوق همچنین با اشاره به منافع دارزمدت روسیه افزود:”در این بین روسیه نیز منافع بزرگی را دنبال می‌کند؛ منافعی که به شدت جایگاه این کشور را در منطقه تقویت می‌کند. روسیه با این اقدام می‌تواند علاوه‌بر دست اندازی روی یکی از مهمترین بازارهای منطقه خاورمیانه که از موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خارق‌العاده‌ای برخوردار است، برنامه سوآپ نفت را که مدت‌ها است متوقف شده از سر بگیرد و هزینه‌های حمل محموله‌های نفتی را برای شرکای خود کاهش دهد.
برنامه دیگر راه‌اندازی خط لوله معکوس سوآپ نفت است به این معنی که نفت از جنوب کشورمان به پایانه‌های نفتی روسیه در حاشیه دریای خزر منتقل شود. این موضوع نیز برای روسیه منافع قابل توجهی دارد به طوری‌که با ترکیب نفت ایران با نفت روسیه، امکان تغذیه بازارهای اروپا را فراهم می‌کند. از بُعد سیاسی نیز این اقدام برای روسیه منافع بالایی به همراه دارد. در این شرایط روسیه و ایران کارت خود را رو کرده‌اند و غرب به خوبی می‌داند یکی از گزینه‌های روی میز ایران همکاری روسیه از این کانال است.”
چشمداشت غول‌های نفتی روسیه به نفت ایران
دنیای اقتصاد در گزارش خود از علاقه شرکت های روس برای بهره برداری هرچه بیشتر از منابع نفتی ایران اشاره کرده و نوشت:”در این میان بازگشت غول‌های نفتی روسیه نیز مساله دیگری است که بر نگرانی‌های آمریکا افزوده است. پس از توافق ژنو و تعلیق برخی از تحریم‌های نفتی ایران، شرکت لوک لویل به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت روسیه بیش از سایر غول‌های نفت و گاز جهان همچون توتال فرانسه، انی ایتالیا، شل و برتیش پترولیوم انگلیس برای بازگشت به صنعت نفت ایران ابراز تمایل کرده است.”
بر این اساس، لوان جاگاریان، سفیر فدراسیون روسیه در تهران با اشاره به مذاکرات لوک اویل روسیه با مسوولان شرکت ملی نفت ایران، از آمادگی این غول نفتی روسها برای بازگشت به صنعت نفت و گاز ایران خبر داده و تاکید کرده بود: “لوک اویل، منتظر شنیدن پیشنهاد نفتی ایران است. در کنار لوک اویل، شرکت «زاروبژ نفت» روسیه هم برای مشارکت در طرح توسعه یک میدان گازی ایران در نزدیکی عسلویه اعلام آمادگی کرده است. «زاروبژ‌نفت» پاییز سال جاری با ارائه پیشنهادی به شرکت ملی نفت ایران خواستار توسعه میدان تازه اکتشاف شده گازی خیام شده است، با این وجود هنوز توافقی برای نحوه توسعه این میدان گازی حاصل نشده و پیش‌بینی می‌شود به زودی دفتر نمایندگی «زاروبژ نفت» به‌طور رسمی در تهران گشایش یابد.
روسیه به دنبال منافع خود
دنیای اقتصاد در ادامه با اشاره به رقابت ایجاد شده میان شرکت های روسی و دیگر شرکت های بزرگ نفتی جهان نوشت:”به گزارش منابع خبری، چندی پیش نیز سفیر روسیه و هیات بازرگانی این کشور از اتاق بازرگانی ایران بازدید کرده و راه‌های توسعه همکاری دو طرف را مورد بحث و بررسی قرار داده بودند. به نظر می‌رسد روسیه به شدت به دنبال راه‌های افزایش همکاری با ایران است و این تحرکات نشان می‌دهد روسیه در رقابت شرکت‌ها و کشورهای بزرگ جهان در تلاش است منافع خود را تامین کند و از این رقابت عقب نماند.”
ضرورت افزایش روابط با روسیه؟
در ادامه گزارش به نقل از رییس اتاق بازرگانی ایران آمده است: “با توجه به معضلات بانکی و مشکلات حمل‌ونقل ریلی، تراز تجاری ایران و روسیه منفی است که باید مبادلات بسیار بیشتر از این مقدار شود. وی با بیان اینکه باید با استفاده بیشتر از شرایط، روابط خود را با روسیه افزایش دهیم، خصوصی‌سازی در روسیه با توفیق زیادی همراه بوده است و ما باید همکاری‌ها را در این زمینه بیشتر کنیم. “
لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران نیز اعلام کرده است: “ما کشور مستقلی هستیم و اگر از ارتباط با ایران سود ببریم آن را ادامه خواهیم داد. چنانچه اکتشاف نفت در دریای خزر توجیه اقتصادی داشته باشد، حاضر به همکاری مشترک با ایران هستیم و در این زمینه اراده سیاسی نیز وجود دارد. جاگاریان اضافه کرده روسیه کشوری مستقل است و تابع سیاست‌های غرب نیست، حاضر است همکاری‌های خود با ایران را گسترش دهد و البته روابط با ایران برای روسیه بسیار مهم است.”
تأیید سفیر ایران بر تهاتر طلای سیاه با کالا!
پیش از این اما خبرگزاری رویترز به نقل از سفیر ایران توافق نفت در برابر کالاهای روسی را تایید کرده و از استقبال وی در این خصوص خبر داده بود.
به نوشته این خبرگزاری، مهدی سنایی در مسکو در گفتگو با روزنامه کامرسانت، ضمن تایید قرارداد نفت در برابر کالا بین تهران و مسکو گفته بود: “روسیه و ایران در حال گفتگو برای فروش چندصد هزار بشکه نفت در روز هستند. روسیه می تواند به جای پول نفت، پالایشگاه های کوچک، ریل راه آهن و کامیون بدهد. روسیه و ایران در حال گفتگو برای فروش چندصد هزار بشکه نفت در روز هستند. ایران می تواند برخی درامدهای حاصل از قراداد را به کمپانی های روسی برای ساخت دومین راکتور در نیروگاه بوشهر بدهد. امکان امضای توافق نفتی و یک تفاهم نامه گسترده در حوزه همکاری اقتصادی بین ایران روسیه تا پیش از آگوست وجود دارد.”
تکذیب دولت دهم، تأیید دولت یازدهم
چندی پیش هم یک خبرگزاری اصولگرا و منتقد دولت حسن روحانی، در گزارشی با مقایسه دولت های احمدی نژاد و حسن روحانی، قرار داد فوق را از سوی دولت دهم مردود و دولت یازدهم را مصر بر اجرای این قرار داد عنوان کرده بود.
خبرگزاری مهر در گزارش خود به نقل از اسحاق جهانگیری نوشته بود: “با روسها بحث‌هایی برای مبادله حجم بالایی از منابع نفت و دریافت کالا در ازای آن مطرح کردیم که عده‌ای نسبت به این مسئله اعتراض کردند ولی باید بگوییم اگر به ایران وارد نشوید، افراد دیگری در این بازار حاضر می‌شوند و جایی برای شما نمی‌ماند.”
این خبرگزاری که به طیف منتقد و مخالف دولت حسن روحانی وابسته است، در این گزارش می نویسد:”همزمان با تائید معاون اول رئیس جمهور مبنی بر مذاکرات ایران و روسیه برای تهاتر نفت در برابر کالا، احتمالا از سال آینده پایانه نفتی نکا آماده میزبانی نفتکش‌های روسی به منظور راه اندازی خط معکوس سوآپ نفت از ایران به روسیه خواهد بود.”
مهر در ادامه با اشاره به گزارشی که در این خصوص در زمان ریاست دولت احمدی نژاد منتشر کرده بود نوشت:”این در حالی بود که ابتدا این گزارش توسط سخنگوی وقت وزارت نفت در دولت دهم و سپس مدیرکل روابط عمومی وزارت نفت در دولت تدبیر و امید تکذیب شد و حتی از این توافق نفتی و گزارش مستند خبرگزاری مهر به عنوان کذب محض نام برده شد. با این وجود، امروز اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور با گذشت ۲۴۳ روز از انتشار گزارش خبرگزاری مهر، این گزارش را تائید و درباره جزئیات مذاکرات نفتی ایران-روسیه برای تهاتر نفت و کالا و راه اندازی طرح سوآپ معکوس نفت در جمع خبرنگاران، گفت: “با روسها بحث‌هایی برای مبادله حجم بالایی از منابع نفت و دریافت کالا در ازای آن مطرح کردیم که عده‌ای نسبت به این مسئله اعتراض کردند ولی باید بگوییم اگر به ایران وارد نشوید، افراد دیگری در این بازار حاضر می‌شوند و جایی برای شما نمی‌ماند.”
فرصت طلبی روسها
مهر در ادامه گزارش خود با اشاره به سیاست روسها در این توافق نوشت:”در حال حاضر روسیه با کنار گذاشتن عربستان سعودی به بزرگترین تولیدکننده نفت جهان تبدیل شده به طوری‌که ظرفیت تولید روزانه نفت بیش از ۱۰ میلیون بشکه بوده است که از این میزان بیش از ۴٫۷ میلیون بشکه آن صادر و حدود ۵٫۸ تا ۵٫۹ میلیون بشکه ان پالایش می شود. با این وجود، پس از تحریم صادرات نفت ایران توسط ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا، این روزها نفت خام “اورال” روسیه مشتریان متعددی در قاره سبز برای خود دست و پا کرده است.”
بر این اساس، با کاهش و سپس توقف صادرات نفت ایران به اروپا، روسها از این فرصت طلایی برای تصاحب بازارهای نفتی ایران در اتحادیه اروپا استفاده کرده به طوری‌که آمارهای رسمی حاکی از آن است که فقط صادرات نفت اورال روسیه به اروپا از مرز دو میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز عبور کرده است.”
مهمترین ویژگی نفت اورال روسیه ان است که این طلای سیاه در مقایسه با نفت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و ایران شیرین تر و هزینه حمل آن ارزان تر است.
بلندترین خط لوله نفت در جهان
بنابراین گزارش، اخیرا روسها یک خط لوله جدید نفتی به نام “خط لوله دوستی یا دراژبا” طراحی و راه اندازی کرده اند که با بهره‌برداری دولت مسکو از این شاه لوله نفتی به عنوان طولانی ترین خط لوله نفت جهان، جا برای طلای سیاه روسها در قاره سبز بیش از گذشته باز شده است.
همچنین روسیه به منظور تثبیت بازارهای نفت خود در اروپا و با توجه به کاهش تولید نفت در برخی از میایدن قدیمی اخیرا یک سیاست جدید نفتی در دستور کار قرار داده است به طوری‌که دولت مسکو نفت کشورهای آذربایجان و قزاقستان را خریداری کرده و با مخلوط کردن با نفت اورال خود تحت عنوان نفت “اورال” به بازار اروپا عرضه می کند.
