عکس از نسیم
نشست خبری سی و یکمین دوره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران صبح امروز سه شنبه و ۱۵بهمن با حضور سید عباس صالحی معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نجفقلی حبیبی دبیر این جایزه، محمدرضا وصفی دبیر جایزه جهانی کتاب سال، علی شجاعی صائین مدیر دفتر توسعه کتاب و کتابخوانی، نجفعلی میرزایی مدیرعامل خانه کتاب و علی اوجبی معاون فرهنگی این موسسه در محل سرای اهل قلم در تهران برگزار شد.
جایزه کتاب سال در طی سالهای گذشته مورد انتقاد نویسندگان، اهالی فرهنگ و کار‌شناسان زیادی بوده است. امسال نیز انتقادهایی به این مراسم وارد بود که از زمان اعلام نام اعضای هیئت داوران علمی تا نبود برگزیده در بخش ادبیات را شامل می‌شد.
سید عباس صالحی، معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد در نشست خبری با اشاره به گذشتهٔ این جایزه و ضمن بیان این مطلب که «ما مسول اتفاق‌های گذشته نیستیم، بلکه مسول اعمالی هستیم که آغاز کرده‌ایم»، گفت: «ما برای ایجاد تغییرات در جایزهٔ کتاب سال، تنها دو ماه وقت داشتیم که بر این اساس موفق به تاثیرگذاری روی تنها ۲۰ تا ۳۰ درصد از روند اجرایش بودیم و منطقی این بود که به کارشناسانی که در این حوزه فعالیتشان را پیش‌تر آغاز کرده بودند، احترام بگذاریم».
وی در ادامه گفت: «ما بعد از ماه آبان بود که وارد مسیر کار جایزه کتاب سال شدیم و فی‌الواقع ۷۰درصد راه طی شده بود و ما حداکثر می‌توانستیم روی ۲۰ تا ۳۰ درصد کار تأثیر بگذاریم. البته بیان این نکته به معنای غلط بودن گذشته و یا حتی انتقاد شدید به آن نیست. به هر حال در چنین مسیری دو راه وجود داشت؛ یا اینکه بگوییم گذشته اینطور بوده و ما امسال جایزه کتاب سال را برگزار نمی‌کنیم و یا اینکه زحماتی که در گذشته کشیده شده است، با قوت بیشتری تداوم یابد».
صالحی افزود: «در این مسیر چند نکته مطرح بود؛ اول تغییر برخی داوران بود با همین نگاه ما ترکیب‌های جدیدی به هیات‌های داوری اضافه کردیم. گام دوم بحث انتخاب دبیر جایزه کتاب سال بود که ما خود را ملزم به این می‌دانستیم که این فرد، آدمی باشد فارغ از نگاه‌های سیاسی و خط و خط بازی‌های معمول که در نهایت هم به آقای نجفقلی حبیبی رسیدیم».
جایزه کتاب سال با نیم قرن سابقه
جایزه کتاب سال در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۳۴ به پدید آورندگان یازده کتاب برگزیده که در سال ۱۳۳۲ منتشر شده بودند اهدا شد، روند اعطای این جایزه از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۶۲ به علت وقوع انقلاب متوقف گردید و از سال ۱۳۶۲ دوباره از سرگرفته شد.
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که عهده‌دار این انتخاب است، هر سال از طریق وسایل ارتباط جمعی از کلیه ناشران، مولفان، مترجمان، و مصححان کشور درخواست می‌کند تا نسخه‌ای از کتاب‌هایی که برای نخستین بار در طی سال قبل منتشر کرده‌اند، به دبیرخانه کتاب سال ارسال کنند.
این کتاب‌ها در رشته‌های مختلف و در ۳ بخش تالیف، ترجمه، و تصحیح مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ارزشیابی کتاب‌ها در دو مرحله انجام می‌شود و سرانجام رای نهایی صادر می‌گردد.
گفتنی است بسیاری از صاحب نظران ارزش علمی این انتخاب‌ها را از سوی کتاب سال بسیار پایین می‌دانند و معتقدند که جریانی غیر عادلانه بر روند انتخاب‌ها حاکم است و در پاره‌ای موارد ناشی از عدم سواد کافی مسولان مربوطه است. این اعتراض ها در سالهای اخیر به اوح خود رسید و باعث شده بود جایزه کتاب سال پویایی سالهای پیشین را از دست بدهد.
در دی ماه سال جاری علی اوجبی، معاون فرهنگی خانه کتاب در سخنانی پیرامون فعالیت خانه کتاب و جایزه کتاب سال گفت: در کنار کارهای خوبی که در دولت گذشته شد، بخشی از اهالی فرهنگ از عرصه فرهنگ دور ماندند و این باعث دلخوری و دلسردی آن‌ها شد.
وی افزود: من طرح کتاب فصل را در سال ۸۵ به هیئت امنای خانه کتاب دادم که تصویب شد. ما تصور می‌کردیم که جایزه کتاب سال از یک ساختار مشخص و منظمی برخوردار است، اما باید بگویم علیرغم همه اتفاقات خوبی که در آن دوران رخ داده بود، اینجایزه کاستی‌های زیادی داشت و این مقدمه‌ای شد که من طرح جایزه کتاب فصل را تدوین کنم.
اوجبی که سابقه دبیری جایزه کتاب سال را دست کم در دو دوره از جمله دوره بیست و هفتم را هم دارد، در ادامه از برخی تخلفات آشکاری که در ۲۱ دوره نخست جایزه کتاب سال صورت می‌گرفته است، پرده برداشت و گفت: بخش معتنابهی از کتاب‌ها در گردونه داوری جایزه کتاب سال قرار نمی‌گرفت و همین باعث می‌شد که کسانی که ممکن بود استحقاق این جایزه را هم داشته باشند، دچار محرومیت شوند و به جامعه کتابخوان معرفی نشوند.
این انتقادی است که بسیاری از نویسندگان هم به هیئت برگزاری جایزه کتاب سال وارد می کردند حتی برخی گفته اند مبنی بر وجود آثارمان در بین کتاب های در دست بررسی به نویسندگان اطلاعی نمی دادند.
انصراف سیدعلی صالحی
بر اساس گزارش ایلنا سید علی صالحی طی یادداشتی انصراف خود را اعلام کرده است و در این یادداشت آورده است: «من ابداً در جریان این مساله [راه یابی به کتاب سال] نبودم. پیش‌تر از این نیز اعلام کرده بودم [در جایزه نیما] که هیچ تمایلی به شرکت و یا قبول این‌گونه جوایز ندارم. اما حیرت اینجاست که مسوولان و داوران، خود می‌دانند که این شکل از برخورد؛ اساساً کنشی حرفه‌ای به حساب نمی‌آید. باری؛ من با پای خود به ضیافت کتاب نیامده‌ام که حالا انصراف دهم اما این حق فرهنگی من است که اعتراض کنم. این اقدام بی‌دعوت و بی‌اجازه؛ آن‌هم از کسی که مثل من مستقل است و بر کناره می‌رود؛ خطای هدفمندی‌ست که به آزمونش نمی‌ارزد».
نجفقلی حبیبی دبیر سی و یکمین دوره جایزه کتاب سال کشور، در گفتگو با مهر و در پاسخ به این پرسش که اینجایزه در قبال انصراف سید علی صالحی که با مجموعه شعر «عاشقانه‌های بعد از گرگ» به جمع نامزدهای نهایی دریافت آن پیوسته است، چه موضعی اتخاذ می‌کند، گفت: من نمی‌دانم ایشان در چه جایگاهی قرار دارند که به گفته شما اعلام کرده‌اند از حضور در اینجایزه انصراف می‌دهند. به هر حال به صورت رسمی، هیچ چیزی به ما ابلاغ نشده است.
وی در مورد اینکه صالحی در یادداشتی در یکی از خبرگزاری‌های کشور، به دلیل دولتی بودن جایزه کتاب سال، اعلام انصراف کرده است، تاکید کرد: همان‌طور که گفتم باید به صورت رسمی و مشخص این موضوع به ما ابلاغ و اعلام شود. و صرف اینکه یک نفر به دلیل دولتی بودن یک جایزه، از ادامه رقابت اثرش در آن، انصراف دهد، کمی جای سوال و تامل دارد.
در پایان گفتنی است چه کتاب فصل و چه کتاب سال و دیگر برنامه‌ها، بر این اساس استوار است که قدر و موقع نویسندگان و صاحبان آثار فرهنگی دانسته شود، والا اینکه همچون یک وظیفه فقط هر فصل و هر سال آثاری را انتخاب کنیم و به مناسک اجرا بیشتر از محتوای آن اهمیت دهیم، تلاشی بی‌فایده خواهد بود که اتلاف وقت و هزینه را در پی خواهد داشت. حال باید دید با توجه به تغییر سیاست‌ها در وزارت ارشاد دولت یازدهم سال آینده این جایزه می‌تواند رضایت نویسندگان صاحبان آثار فرهنگی را جلب کند یا انتقادهای گذشته را به همراه خواهد داشت.
