کارشناسان بر این باورند که حال عرصه‌ی کتاب و کتاب خوانی، بد است. “در ادبیات نوین مانند داستان کوتاه، رمان و … مشکل داریم”. این، بخشی از سخنان “پژوهشگر حوزه‌ی قصه‌ی فولکلوریک [۱]“ در باره‌ی وضعیت ادبیات و قصه‌ی این روزهای ایران است.
نوآوری نداریم
“مدیرمسوول، سردبیر و صاحب امتیاز نشریه‌ی «فرهنگ مردم»”، معتقد است: “نوآوری نداریم، کشورهای غربی از داستان‌های فولکلوریک ما اقتباس و رمان‌ها می‌نویسند، در حالی که خودمان در این زمینه منفعلانه عمل می‌کنیم”.
“سید احمد وکیلیان”، طی مصاحبه‌ای با “ایسنا” گفت: “در بیشتر مواقع، چارچوب‌هایی برای خودمان تعریف می‌کنیم که اگر کسی پایش را از این چارچوب‌ها بیرون بگذارد، نمی‌تواند کار کند. در ادبیات نوین مانند داستان کوتاه، رمان و … مشکل داریم و اینها مسا‌ئلی است که باید حل شود. در غیر این صورت، در حوزه‌ی ادبیات پیشرفت نخواهیم کرد و جوانان‌مان به سمت رمان‌های خارجی می‌روند که نه می‌توانند مشکلات ما را مطرح کنند و نه قادرند آنها را حل کنند”.
آثار محبوب، آثار ممنوع
در روزهای گذشته، لیست کتاب‌ها مورد علاقه‌ی نویسنده‌ی سرشناس، “محمد چرمشیر”، از سوی خبرگزاری ایسنا منتشر شد. در بین چهارده کتاب ذکر شده، چهار اثر، در دسته‌ی رمان‌های خارجی هستند. باقی، همگی، آثاری هستند که یا در فهرست کتب ممنوعه ازشان نام برده شده و یا اینکه سال به قلم درآمدنشان، به زمان پیش از انقلاب باز می‌گردد. مانند “داستان‌هایی از بارش مهر و مرگ” نوشته “عباس نعلبندیان”، “آرامسایشگاه” نوشته‌ی “بهمن فرسی” و “یکلیا و تنهایی او” نوشته “تقی مدرسی”.
و باز هم امید
هفته‌ی گذشته، اولین دیدار “رئیس جمهور” وقت، با هنرمندان، صورت گرفت. طی این نشست، جملات مدبرانه و امیدوار کننده‌ای زده شد. سخنانی که گفته می‌شود مورد تشویق و استقبال پرشور حاضرین قرار گرفته است.
حسن روحانی، با ردِ تاثیر گذاری مثبتِ امر و دستور در عرصه‌ی هنر، گفت: “هرگونه فضای امنیتی می‌تواند جوانه‌ی هنر را بخشکاند”.
رئیس دولت همچنین در مورد نوع نگاه دولت یازدهم به وضعیت ارشاد ممیزی گفت که “خواستار نظارت هنرمندان بر آثار هنری است” و ادامه داد: “کارمند دولتی وزارت ارشاد نمی‌تواند ناظر خوبی برای هنر باشد”. وی همچنین افزود: “این دولت قصد ندارد ممیزی را در فرهنگ و هنر به شکل مانعی برای کار هنرمندان ادامه بدهد. بلکه ممیزی باید در چارچوب قانون و هدفمند باشد و اگر قانون ابهام دارد، باید قانون شفافی ارائه دهیم تا تکلیف همه روشن باشد”.
وزارت ارشاد یا لشگر اجنه؟
“رضا امیرخانی” از داستان‌نویسان حاضر در جلسه، به نمایندگی از هنرمندان حیطه ادبیات، به بیان دغدغه‌های این گروه پرداخت. وی در حین سخنانش، خواستار روی کار آمدن گروهی، غیر از لشگر اجنه، در وزارت ارشاد شد. وی گفت: “جناب آقای دکتر روحانی! مورخ که نه، پرده‌خوان در پرده‌ای می‌گوید که لشگر جن به نزد حضرت ارباب رسیدند و به هواخواهی رخصت نبرد خواستند. حضرت ارباب رخصت نداد و فرمود حرب شما با خصم من از فتوت به دور است. شما ایشان را می‌بینیند و ایشان شما را نمی‌بینند. آقای رییس‌جمهور! ممیز و حامی و داور و سایر اعضای وزارت ارشاد را از لشگر اجنه انتخاب نفرمایید!”
ذهن نویسندگان را ختنه نکنید
سخنان رئیس جمهور، مثل همیشه، مورد انتقاداتی قرار گرفتند. اما مواردی که از سوی یکی از مترجمان کشور، طی مصاحبه‌ای با خبرگزاری ایسنا عنوان شد، متفاوت بود.
این مترجم کشورمان که در محافل فرهنگی به عنوان مترجمی دقیق و آگاه شناخته شده است، به بخش توصیه‌های رییس‌جمهور به “تولید آثار امید بخش و متوقف کردن تولید آثار یأس‌آور” منتقد است. وی در واکنش به این توصیه‌ی روحانی می‌گوید: “شما با اعمال‌تان مردم را امیدوار کنید و امید مردم را محقق کنید، اما اینکه هنرمند دلش می‌خواهد چه بنویسد، موضوعی دیگر است. این تجویزها بی‌معنی است. در کشورهایی که از نظر رفاه، سطح سواد و شاخص‌های دیگر وضعیتی بسیار بهتر از ما دارند، آثاری درباره وضعیت بشر خلق می‌شود”.
“فرزانه طاهری” بر این باور است که صحبت‌ها و کلی گویی‌های روحانی، سخنانی تجوزی‌اند. وی در همین زمینه گفت: “این تجویزی بودن چیزی است که ما سال‌هاست از آن ضربه می‌خوریم. من نگاه تجویزی به هنر و ادبیات را قبول ندارم”. او افزود: ” باید دید عملکرد کسانی که مسؤولیت را بر عهده دارند، چطور است. فعلا در حوزه کتاب اوضاع کمی تکان خورده، اما باید دید ذهن نویسنده‌ها آن‌قدر آسوده‌تر می‌شود که از ابتدا اخته نشود یا خیر. این موضوعی است که باید کم‌کم از درون رخت ببندد، اما در مورد شرایط بیرون من یاد گرفته‌ام اگر کم‌تر امیدوار باشم، کم‌تر آسیب می‌بینم. امیدوار می‌شویم، اما هیجان‌زده نمی‌شویم.
لشگر شیطانی کنترل شود
اما بد نیست مرورى داشته باشیم بر برخی جملات بنیانگذار انقلاب در باب لزوم حضور وزارت ارشاد و ممیزی کتب و نشریات.
“این طور نباشد که یک وقت بنویسند و منتشر بشود، بعد بفهمند که این نوشته بر خلاف بوده است؛ این یک چیزى است که لازم است. این مثل مطلبى است که کتاب وقتى نوشته مىشود، قبل از اینکه انتشار پیدا بکند باید اشخاص کارشناس به شیطنت‌هایى که شیاطین مىخواهند بکنند باید توجه بکنند که یک وقت در کتاب- فرض کنید که- اولش خیلى خوب، وسط‌هایش هم خوب و یک وقت مىبینید که یک جایى جورى از کار در مىآید که مسئله این طور نبوده است که ما تصور مىکردیم. باید کتاب‌هایى که نوشته مىشود و همین طور چیزهایى که منتشر مىشود، اینها باید درست توجه بشود و افراد مطّلع، مدبِّر و کسانى که از مکتب‌ها اطلاع دارند و مسیر آنها را مىدانند، اینها توجه بکنند و کتاب‌ها را مطالعه کنند قبل از انتشار و خود مجله را قبل از انتشار، درست مطالعه بکنند که مبادا یک وقتى یک جایش خلاف در آید، آن وقت براى شما دست بگیرند که خیر، این مجله هم مثلاً انحرافى است. این، هم صلاح خود شماست و هم صلاح ملت است”.
حال باید دید روحانی، با تدبیری که از آن یاد می‌کند و ملتی را امیدوار کرده، می‌تواند وزارت ارشاد را از لشگر اجنه پاک کند؟ و این که آیا قوانینی که ازشان یاد می‌کند و مدعی‌ست که باید در چارچوبشان عمل کرد، بر پیش فرض شیطان بودنِ نویسنده استوار است یا خیر!
[۱] فولکلوریک: ادبیات مردمی یا عامیانه ↑
