مشارکت یک مفهوم عام است که انواع و گونه‌های مختلف را در بر می‌گیرد. می‌توان چهار گونه مشارکت را به طور کلی و عام شناسایی کرد؛ مشارکت اقتصادی، مشارکت سیاسی، اجتماعی و حتی مشارکت فرهنگی. در هر عرصه اجتماعی که افراد با یکدیگر کنش داشته و برای نیل به هدف خاصی ارتباط برقرار می‌کنند و سعی می‌کنند که وضع خود را بهبود بخشند، مشارکت محقق می‌شود. گاهی از مشارکت در مقام عام صحبت می‌کنیم که همه انواع مشارکت‌ها در زیرمجموعه آن قرار می‌گیرند. گاهی نیز از مشارکت اجتماعی به مفهوم اخص آن صحبت می‌کنیم که از مشارکت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی یا فرهنگی جدا می‌شود. انواع مشارکت اشتراکاتی دارند. مشارکت کارکردهای متعددی هم دارد که افراد به واسطه آن وارد مشارکت می‌شوند. یکی از کارکردهای مشارکت میتواند کسب نفع مادی باشد. کارکرد دیگر آن میتواند نفع مادی غیرمستقیم باشد. به عنوان مثال مشارکت اقتصادی عمدتا با نفع مادی صورت می‌گیرد. اما در مشارکت اجتماعی هرچند ممکن است منفعت مادی را به‌طور مستقیم دریافت کند، اما موجب بهبود زندگی اجتماعی افراد می‌شود، وجوه غیرمادی و اغنایی و معنوی در آن به چشم می‌خورد و افراد در مشارکت اجتماعی به علاوه تاثیر در زندگی اجتماعی خود، به دنبال منزلت یابی اجتماعی هم هستند. وجه دیگر از کارکردهای مشارکت حوزه روانشناختی است که به اغنای روحی و به‌شخصیت اجتماعی افراد بر می‌گردد، یعنی به آن میزان احترامی که می‌خواهد جامعه برایش قائل شود. این به تلاش افراد برای خودیابی در جامعه بر می‌گردد. مشارکت سیاسی و اجتماعی را بیشتر می‌توان در حوزه دوم و سوم دسته‌بندی کرد. مشارکت سیاسی هم میتواند در حوزه دوم نفع درازمدت برای افراد داشته باشد. حالا این‌که مشارکت سیاسی چه تفاوتی با مشارکت اجتماعی و اقتصادی دارد، من مشارکت اقتصادی را هم به آن اضافه می‌کنم. اگر مفهوم مشارکت را این بدانیم که تعدادی از افراد جامعه با یک هدف مشخص کنش‌هایی را انجام می‌دهند، در مشارکت اقتصادی کنش‌ها شاید برای نفع مادی و فعالیت اقتصادی باشد. تعاونی‌ها گونه‌هایی از مشارکت اجتماعی هستند. شرکت‌های تجاری، صنعتی، شرکت‌های تولیدی همه گونه‌هایی از مشارکت هستند که افراد در آن جمع می‌شوند و فعالیتی را انجام می‌دهند. در مشارکت سیاسی عمدتا افراد با میل برای کسب یک هدف سیاسی اقدام به مشارکت می‌کنند. هدف سیاسی میتواند از کسب قدرت یا تاثیرگذاری بر قدرت متغیر باشد. یا در سطح نازل‌تر آن میتواند بیان عقاید در مسائل سیاسی باشد. مشارکت اجتماعی بیشتر برای فعالیت‌هایی است که افراد در زندگی روزمره اجتماعی خود با استفاده از آنها به دنبال هویت‌یابی هستند، با همدیگر در اجتماع جمع می‌شوند و مشارکت می‌کنند. این مشارکت هم میتواند به نیاز انسان برای هم‌زیستی پاسخ دهد، هم میتواند به نیاز او برای داشتن یک حرکت اجتماعی پاسخ دهد. به این ترتیب می‌توانیم تفاوت انواع مشارکت را بازشناسیم. در کشور ما وقتی از مشارکت حرف می‌زنیم، بلافاصله ذهن ما به مشارکت سیاسی معطوف می‌شود. در حقیقت مشارکت سیاسی را سمبل مشارکت می‌دانیم و از مشارکت سیاسی هم فقط رأی دادن را نوعی از مشارکت تلقی می‌کنیم. در صورتی که اعتراض و اعتصاب یک نوع مشارکت است. حتی به تعبیری رأی ندادن هم نوعی مشارکت است. اما ما مشارکت را بیشتر آن بخش مشارکت فعال یا مشارکت مستقیم فعال و آن وجه سیاسی را در نظر می‌گیریم.
- بخشى از گفتگوى روزنامه قانون با على ربیعى؛ مشاور اجتماعی سید محمد خاتمی و دبیر سابق کمیته تبلیغات شورای عالی امنیت ملی
