خبرها از نابسامانی شدید در صنعت کشاورزی و “نفس های پایانی” آن حکایت دارد. بنابرگزارش های منتشر شده و براساس روند فعلی حاکم بر بازار تولید و عرضه محصولات کشاورزی نمی توان به دوام این صنعت مهم و حیاتی امید چندانی داشت. در حالی که آمارهای سازمان جهانی فائو نشان از نیاز بیشتر ایران در تهیه مایحتاج غذایی خود دارد، خبرهای منتشر شده از وضعیت تولید محصولات کشاورزی و غذایی نشان از نابودی بخش تولید و فشار شدید بر مصرف کنندگان کشور دارد.
به گزارش خبرگزاری ایسنا، خرد و پراکنده بودن ۸۶ درصد اراضی کشاورزی، وجود رانت‌ها و انحصار‌ها در این بخش، کم‌سوادی کشاورزان و پایین بودن بهره‌وری، نبود صنایع تبدیلی و سیستم توزیع کارآمد، ضعف آماری در بخش کشاورزی و نداشتن الگوی کشت، قاچاق برخی محصولات کشاورزی، ناهماهنگی دستگاه‌ها و سر ریز شدن سرمایه‌گذاری به بخش دلالی و واسطه‌ای به جای بخش کشاورزی، عمده‌ترین مشکلاتی است که کشاورزان و دست‌اندرکاران بخش کشاورزی از آن رنج می‌برند.
بنابر این گزارش علیرضا بزرگی عضو شورای کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفت‌وگویی با این خبرگزاری ضمن اشاره به اهداف چشم‌انداز ۲۰ ساله و شعار تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی گفت: “برای رسیدن به اهداف برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله در بخش کشاورزی باید برنامه جدی‌تری داشته باشیم و با عزم ملی در این راستا گام برداریم، چراکه قطعا با این سرعت و شرایط به جایگاه اول منطقه نخواهیم رسید درحالی که مزیت نسبی در تولید محصولات کشاورزی داریم و سالانه بیش از ۱۰۰ میلیون تن محصول کشاورزی تولید می‌کنیم.”
وی با بیان نقاط ضعف صنعت کشاورزی کشور افزود: ” با توجه به این‌که ۸۶ درصد اراضی بخش کشاورزی زیر ۱۰ هکتار بوده و خرد و پراکنده هستند، نظام‌های بهره‌برداری وضعیت اسفباری داشته و انسجام ندارند. تولید‌کنندگان بخش کشاورزی از سطح سواد پایینی برخوردارند و نبود جمعیت جوان در این بخش نیز تهدید به‌شمار می‌رود. از سوی دیگر تشکل‌های بخش کشاورزی عملکرد مناسبی نداشته‌اند و زیرساخت‌ها و صنایع تبدیلی و سیستم حمل‌ونقل نیز مشکلات فراوانی دارد.”
بزرگی همچنین با اشاره به آمار موجود در کشور و الگوی مدیریت کشت گفت: ” نظام آماری بخش کشاورزی نیازمند بازنگری است، چرا که اصول اولیه برنامه‌ریزی آمار بوده، اما آمار دقیقی از میزان تولید، مصرف، کمبود داخلی، شرایط جهانی وجود ندارد و از ضعف آماری در بخش کشاورزی رنج می‌بریم لذا باید آمار این بخش بازنگری شود. همچنین نداشتن الگوی کشت یکی از عمده‌ترین مشکلات بخش کشاورزی ایران است.”
وی با ابراز تاسف از نبود هماهنگی بین دستگاههای دولتی در زمینه تولیدات کشاورزی تاکید کرد: “وزارت تجارت، کشاورزی، اقتصاد، مجلس، قوه قضاییه، گمرک، سازمان توسعه تجارت هر یک ساز خود را می‌زنند و هیچ‌گونه هماهنگی بین دستگاه‌ها و همچنین بین تولید‌کننده و توزیع‌کننده وجود ندارد.”
مدیرعامل سابق مجمع هماهنگی تشکل‌های کشاورزی با اشاره بر نبود هیچ‌گونه زنجیره‌ای از تولید در بخش کشاورزی هشدار داد: “از نبود این زنجیره هم تولید‌کننده و هم مصرف‌کننده ضربه می‌خورند؛ از سوی دیگر اختلاف بین دستگاههای دولتی وجود دارد و به جای این‌که مجلس شورای اسلامی نیز به تعامل برسد در این زمینه به تقابل روی می‌آورد. “
وی با اعتراض به عدم برخورد با رانت خواران بخش کشاورزی گفت: “در حالی‌که اغلب مسئولان به وجود رانت‌ها و انحصار‌ها در بخش کشاورزی اعتقاد دارند و آن را اعلام می‌کنند، هیچ‌گونه اقدامی در این زمینه صورت نگرفته، که ضربه آن را بخش تولید و مصرف متحمل می‌شود و این خود بیش از اختلاس سه هزار میلیارد تومانی بوده و جای سوال است که قوه قضاییه چرا با وجود اعلام رسمی مسوولان از حضور رانت‌خواران و دلالان هیچ اقدامی نمی‌کند؟ با توجه به این‌که بسیاری از محصولات کشاورزی از مشکل قاچاق رنج می‌برند، باید مسوولان در این زمینه بررسی کنند که آیا شکل‌گیری قاچاق ناشی از خلأ‌های قانونی بوده یا قانون به درستی اجرا نمیشود.”
بزرگی با بیان این‌که مدیریت ریسک در بخش کشاورزی یکی از مشکلات عمده به‌شمار می‌رود، افزود: “برای پیشرفت در بخش کشاورزی باید بهره‌وری و سرمایه‌گذاری در این بخش افزایش یابد، اما با توجه به این‌که بخش کشاورزی ریسک بالایی دارد، سرمایه به راحتی در این بخش وارد نمیشود و طی چند سال اخیر به جای سرمایه‌گذاری در تولید، شاهد سرمایه‌گذاری در دلالی و سفته‌بازی بوده‌ایم.”
از سوی دیگر براساس گزارش های منتشر شده، رسانه های داخلی خبر از کاهش صادرات برخی محصولات کشاورزی می دهند.
بنابر گزارش های موجود محمدحسین شمس‌فرد رییس اتحادیه صادر‌کنندگان خشکبار ضمن اعلام این موضوع که پسته صادراتی از نظر وزنی در سه ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۴۲ درصد کاهش وزنی و ۲۵ درصد کاهش ارزشی داشته، گفته است: “در این مدت کشمش نیز از نظر ارزشی چهار درصد و خرما به لحاظ وزنی حدود ۲۲ درصد و از نظر ارزشی ۲۱ درصد کاهش صادرات داشته است، اما انجیر به لحاظ وزنی و ارزشی افزایش صادرات داشته است. پسته پارسال که محصول آن در سال جاری به فروش می‌رسد، ۲۰۰ هزار تن و پسته سال ۱۳۸۹ که محصول آن در سال ۱۳۹۰ به فروش رسید، ۱۷۰ هزار تن بود.”
او با بیان این‌که صادر‌کنندگان خشکبار به دلیل سختی کار و مسائل و موضوعات مختلف از فعالیت دست می‌کشند، درباره عوامل کاهش صادرات نیز گفته است: “یکی‌از دلایل کاهش صادرات، کم‌بودن محصول نیز محسوب می‌شود، چون هر ساله تا آمدن محصول جدید، محصول سال قبل به فروش می‌رسید یا صادر می‌شد، ولی امسال محصول سال گذشته به اتمام رسیده، بنابراین موجودی برای صادرات نداریم.”
این گزارش ها در حالی از وضعیت بحرانی کشاورزی در طول فرایند تولید و عرضه خبر می دهند که به گفته سایت تولید ایران، سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی سازمان ملل (فائو) در جدیدترین گزارش خود موسوم به سالنامه آماری ۲۰۱۲ میلادی، میزان وابستگی ۱۰۶ کشور جهان به واردات غذا و محصولات کشاورزی را بررسی و در این میان نیاز ایران به واردات مواد خوراکی را بیش از ۶٫۲ میلیارد دلار در سال برآورد کرده است.
براساس این گزارش، نیاز به واردات مواد غذایی ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی افزون‌بر ۶٫۲۳۵ میلیارد دلار برآورد شده است؛ پیش‌تر سازمان تجارت جهانی نیز واردات مواد غذایی از سوی ایران را در این سال حدود ۸٫۱۵ میلیارد دلار اعلام کرده بود.
این در حالی است که معاون اول رئیس‌جمهوری به‌تازگی از مصوبه واردات ۲۴ میلیارد دلاری در کارگروه تنظیم بازار برای تأمین ۲۰ کالای اساسی خبر داده است.
فائو در بخش دیگری از گزارش خود سرانه واردات مواد غذایی کشورهای مختلف را که می‌تواند معیاری برای تشخیص میزان وابستگی هر کشور به واردات غذا باشد اعلام کرده است. بر اساس این گزارش سرانه واردات مواد غذایی ایران در سال ۲۰۱۰ بالغ بر۸۴٫۳ دلار بوده که نسبت به سال ۲۰۰۰ افزایش ۲٫۵ برابری داشته است. سرانه واردات مواد غذایی ایران در سال ۲۰۰۰ بالغ بر ۳۴٫۹ دلار گزارش شده است.
بر این اساس در میان ۱۰۶ کشور رتبه ایران از نظر میزان وابستگی به واردات مواد غذایی ۸۸ اعلام شده است.
این روزها که دولت مردان شعار افزایش جمعیت کشور را سرداده اند، باید منتظر ماند و دید که با وجود مشکلات فراوان در تهیه مایحتاج مردم و مواد غذایی کشور و همچنین نابودی صنعت کشاورزی، چه برنامه و سیاستی را برای سیر کردن جمعیت فعلی و آیندگان ایران در پیش خواهند گرفت.
